Son yıllarda dış siyasetindeki değişikliklerle dikkat çeken Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) ismi en son Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’ın geçen hafta 11 yıl sonra ziyaret ettiği birinci Arap ülkesi olması nedeniyle yine gündeme geldi. Şam Büyükelçiliğini 2011’in birinci aylarında kapatan, Şubat 2012’de Suriye ile diplomatik bağlantılarını kesen BAE, 2018 yılının sonlarında Şam elçiliğini tekrar açmıştı.
İlişkilerin başlatılmasında birinci adımın BAE’den geldiğini belirtelim. Birinci üst seviye ziyareti Şam’a geçen yılın Kasım’ında BAE Dışişleri Bakanı Abdullah bin Zayed yapmıştı. BAE, Suriye’nin emperyal çullanmanın başladığı yıllarda atıldığı Arap Birliği’ne dönmesi için de en çok uğraşan ülke. (Suriye ile neden yine yakınlaştığı öbür bir yazının konusu olsun).
Bir kaç yıl öncesine kadar bölgeye has ittifaklar içinde yer alan, yani ABD/Batı ekseninde durduğu bilinen BAE hala tıpkı ittifaka yakın olmakla bir arada önemli bir eksen değişikliğine gitti. Birliklerine konut sahipliği yaptığı, stratejik ortağı olduğu ABD ile ticari bağları süren BAE’nin ekonomik, siyasi bağlarını gitgide geliştirdiği Rusya’nın yanı sıra hem Çin hem de İran’la münasebetlerinde de ilerleme var.
Dost olmak daha kârlı
Bu siyaset değişikliği içinde İran’la bağları düzeltmeye gerek duymasının en kıymetli nedeni, İran’ın nüfuzunu arttırmasının önüne geçmede ABD/Batı ile çalışmanın bir sonuç vermediğini anlamış olması. İran’la düşman kalıp petrol piyasasında rakibi olmak yerine en azından kelam konusu piyasada birlikte belirleyici güç olmanın daha akla yatkın olduğunu fark etmesi de etkenlerden biri. Bunda ABD’nin BAE ile Suudi Arabistan’a petrol fiyatlarının sabit tutulması için üretimi arttırmaları konusunda yaptığı baskı da tesirli oldu olağan. BAE Emiri’nin Danışmanı Anwar Gargash’ın, Şubat 2021’de Brookings Enstitüsü‘nde yaptığı konuşmada, “İran ile bağlantılarda diplomasi dışında hiçbir seçenek görmüyoruz” dediğini anımsayalım. Ayrıyeten BAE için tehdit (Mısır için de aslında) artık İran değil, Hamas ile Türkiye’nin de desteklediği Müslüman Kardeşler örgütü.
BAE Ulusal Güvenlik Danışmanı Pir Tahnoun bin Zayed Al Nahyan‘ın İran’a yaptığı son ziyaret, BAE’nin bölgesel komşularına yönelik siyasetlerinde değerli bir değişimi yansıtması açısından çok değerliydi. İranlı yetkililerle 6 Aralık 2021’de Tahran’da yaptığı görüşmede Şeyh Tahnoun, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi‘yi BAE’ye davet etti. Davet gerçekleşirse bu iki ülke ortasında bir “dönüm noktası” olacak. Zira 2007’den beri hiçbir İran cumhurbaşkanı BAE’yi ziyaret etmedi.
Tahnoun’un İran ziyareti, BAE’nin bölgesel rakipleri olan İran’a, Türkiye’ye, Katar’a karşı “sıfır sorun” siyasetinin sonuçlarında biri. Bu siyaset, bağlarda problemler yaşanmış ülkelerle irtibat köprüleri kurmayı, diplomasiyi, arabuluculuk eforlarını genişletmeyi içeriyor.
Yemen’de Rus takviyesi dönüm noktası
BAE uzun vakitten beri Rusya ile de yeterli bağlantılara sahip. Bunun nedenlerinden biri Yemen’de BAE’nin de desteklediği Suudi Arabistan öncülüğündeki işgale direnen İran takviyeli Husilere yönelik bir BM silah ambargosuna Rusya’nın dayanak vermesi. ABD Yemen’deki işgali desteklemekle birlikte bu takviyesini aza indirmişti. Rusya’nın bu tavrı BAE ile Suudi Arabistan için epey kıymetli. Bu nedenle hem BAE hem de Suudi Arabistan, Ukrayna’yı işgal eden Rusya’ya karşı tutum almaktan kaçınarak, ABD tarafından hazırlanan Rusya aksisi karara takviye vermedi.
BAE’nin devlet yatırım fonlarının Rus şirketlerinde oldukça yüksek payları mevcut. BAE ile Rusya Suriye ile Libya’daki çatışmalarda geniş ölçüde jeopolitik çıkarları paylaşıyor. Bağların yeterli olmasının nedenlerinden biri de bu elbette.
Çin’le yakınlaşmanın bedeli
Bölge/çevre ülkeleriyle güzel bağlantılar geliştirmesi yüzünden BAE’nin ABD ile bağlantılarında “yolunda gitmeyen bir şeyler” var. Bilindiği üzere BAE, ABD imali F-35 savaş uçaklarını satın almak için ABD ile 23 milyar dolarlık mutabakat yapmasına karşın hala uçakları alamadı. ABD’nin ağırdan alması nedeniyle mutabakattan vazgeçebileceğini açıklayan BAE Fransa ile 80 Rafale uçağı için de mutabakat yapmıştı. ABD’nin süreci hızlandıracağız demesine karşın kayda bedel bir adım atmış değil.
ABD’nin “ağırdan alma” tavrının nedenlerinden en değerlisi Çin’in BAE’de her geçen gün artan tesiri. BAE’nin Çin firması Huawei tarafından geliştirilen 5G hücresel ağı kullanmasını ABD, F-35’ler için siber tehdit olarak görüyor. Ayrıyeten ABD’nin Çin’in BAE’deki bir limanda bilinmeyen askeri tesis inşa ettiğine ait telaşları de var. Bir diğer neden de kuşkusuz İsrail’in güvenlik kaygılarına ABD’nin gösterdiği hassasiyet. Bağlantıları olağanlaştırmaya başlamış olmalarına karşın BAE’nin İran’la da yakınlığı İsrail için bir güvenlik sorunu. Bu nedenlerle yaptığı muahedeye karşın BAE’ye F-35’leri vermeyi ağırdan alıyor ABD. Muahede gereği vermek zorunda olduğu F-35’lerin kullanımında kısıtlama getireceği de kesin.
Dış siyasetinde önemli bir değişiklik gerçekleştirerek İsrail üzere “düşmanı” ile İran, Suriye, Katar, Türkiye üzere “hasımlarıyla”, Rusya, Çin üzere “büyük güçlerle” bağlantılarını geliştiren, ABD ile de stratejik ortak olmayı sürdüren BAE’nin komşularla/güçlerle “sıfır sorun” siyaseti hem bölgede ittifaklar açısından istikrarları değiştiriyor (bir ortaya gelemeyeceği düşünülen ülkeler ortası alakalar gelişiyor) hem de BAE’yi önemli bir aktör haline getiriyor.
Bir “sıfır sorun siyaseti uyguluyorum” diyerek neredeyse arbede etmediği komşusu kalmamış olan Türkiye’ye bakın, bir de son otuz yıldır arbedeli olduğu ülkelerle barışan, diplomaside şaha kalkan BAE’ye.
BAE’ninki “sıfır sorun” politikasıysa Türkiye’ninki neydi sahiden?
Ne olacak? “Süper Sorun” natürel ki.
Belli değil mi?
