Olan bitenler konusundaki baş karışıklığının kendini gösterdiği bahislerden biri de Rusya’nın ABD’ninkine benzeri maksatlar güttüğü argümanından yola çıkarak “emperyalist” bir güç sayılıp sayılmayacağı konusu. Benzetildiği ABD’nin bilakis bir emperyal-ulus fikri, yalnızca Rusya’da değil, Rusya’nın da içinde bulunduğu coğrafyada pek kök salmış bir fikir değildir. Bilhassa 1845’de ortaya atılan Manifest Destiny (Açık Kader) isimli doktrin uyarınca “Tanrı’nın buyruğuyla daima batıya gerçek genişlemesi”nden de anlayabileceğimiz üzere ABD emperyal yayılma fikrine 19. yüzyılın ortalarından beri aşinadır. Bu anlayış hala ABD’nin temel siyasetidir. Rusya’da ise Çarlık’ın yayılmacılığı Büyük Ekim İhtilali tarafından tüm 20. yüzyıl boyunca “rafa” kaldırılmıştır. Yani emperyal yayılmacılık konusunda Rusya ile ABD birebir görülemez.
Kaldı ki Vladimir Putin istese de (istediğine dair işaretler de var doğrusu) Rusya’nın yayılmacı olması o kadar kolay değil. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) çok uluslu üniter yapısının bir anda yok olmasıyla oluşan travmatik ortamda Milliyetçilik ile Büyük Rusya Vatandaşlığı doktrinine sarılan Putin’e karşın emperyalist olmak için öbür araçlara, kanılara de muhtaçlık var. Çıkarlarının birleştirdiği güçlü müttefiklere sahip olmak bunların başında gelir. Halbuki, nasıl ki ABD evvelce kelam sahibi olduğu alanlardaki hegemonyasını kaybettiyse Rusya’da kendi bölgesindeki hegemonyasını yitirmiş durumda. Batı sonları Tallinn’den Bükreş’e, Varşova’dan Kiev’e, artık Rusya’yla ilgisi kalmayan komşularla dolu. Bunların hepsinin ortak duygusu Rusya’ya öfkedir.
Koşullar yok
Yakında biteceği görünen Ukrayna Rusya Savaşı Rusya’nın krizini derinleştireceğe benziyor. Yıpranmış olan, çıkarları çatışan sermaye kümelerinin zorla kurduğu istikrara dayalı paternalist otoriter hükümet sistemi son derece kırılgandır Rusya’nın. Hasebiyle “emperyalist” olmanın en değerli kuralı güçlü devlet düzeneğine sahip olmaksa, Rusya buna sahip değil.
Rus iktisadı de bilinenden daha kırılgandır. Ana havayollarının bile kendi uçakları yoktur, neredeyse hepsi yabancı şirketlerden kiralanmıştır. Yaptırımlar uçakların kiralandığı ülkeleri de kapsarsa tek bir Rus rastgele bir yere uçamayacak. Şu da bir gerçek alışılmış; Ukrayna’da olduğu üzere Rusya’da da hem de son derece faal milliyetçi ögeler var. Sayıları az olmakla bir arada mali güçleri yerinde. Ayrıyeten askerler, gaziler, polisler, eski zımnî servis elemanlarından oluşan “yurtsever” dernekler mevcut. Bu Rusya’da “faşist diktatörlüğe” bile yol açabilir. Yani hem yeni pazarlara muhtaçlık duyacak kadar semirmiş bir sermaye sınıfına sahip olmaması (Lenin’in emperyalizmin kapitalizmin “en yüksek aşaması” tezini anımsayın) hem de “sisteminin” sürdürülebilir özelliğe sahip bulunmaması Rusya’nın emperyalist olmasına mahzur. Hasebiyle “Rusya emperyalist mi?” sorusunun cevabı “hayır”dır.
Rusya için sonuçları
Ukrayna’ya saldırısının Rusya için görülebilen birinci sonuçlarına bakalım. Bu oldukça kıymetli zira. Nelere yol açtı? Birincisi “var olmadığı”nı tez ettiği Ukrayna’ya güçlü bir Ukrayna Milliyetçiliği armağan etti. Milliyetçilik artık belirli kümelerin “ideolojisi” olmaktan çıkıp “vatandaş ideolojisi” haline gelmiştir. Ukrayna’ya atak sağcılığın işgale karşı direnen Ukraynalılar ortasında meşruiyet kazanmasını sağladı. Çarlık devrinin Rus yayılmacılığını savunmada elleri güçlenen Rus faşistlerinin de önünü açtı. Çok tuhaf bir biçimde NATO’nun genişlemesine de katkısı oldu. Daha evvel bu savaş örgütüne ilgi duymayan ülkeler (Finlandiya, İsveç) NATO’ya girmeye istekli hale geldi. Eski Sovyet cumhuriyetlerinde yaşayan Rus azınlıkların hayatlarını zorlaştırdı. Rusya vatandaşlarının da elbette. En değerlisi Ukrayna’da yatırımları da olan, klâsik olarak devlet hudutlarının dokunulmazlığını desteklemesiyle bilinen Çin’le ortası soğudu. Tüm bunların bu kadar müddette olması çok çarpıcı.
Bununla da bitmiyor doğal. Şayet Putin idaresi kendini koruyabilirse NATO karşısında gitgide Çin’e bağlı hale gelecek Rusya. Öte yandan Rusya’ya karşı direnişi muvaffakiyetle sonuçlanırsa bölgede merkezi bir pozisyona sahip olacak Ukrayna Doğu Slav bölgesinde her zamankinden daha fazla ABD siyasetinin en değerli uygulayıcısı olacak. Rusya’nın en istemediği durumdur bu.
Bunlardan dolayı Rusya’nın “askeri yollara” başvurmadan da (01 Mart 2022 tarihli yazımda değindim bunların ne olduğuna).yapabilecekleri vardı Ukrayna konusunda derken “savaş”ın bilhassa tercih edene faydasını olmadığını vurgulamak istemiştim. Rusya kendisini çok sıkıntı durumda bırakacak bir adım attı. Askeri manada kazansa bile “siyasi” alanda kaybı çok büyük olacak.
Görüşmelerin bugün yapılan ikinci tipinde bir anlaşma/uzlaşma çıkarsa iki ülkenin de diplomasiyle sıkıntılarını çözmeleri için önemli bir umut doğar.
Olmazsa, başta Rusya olmak üzere herkes kaybeder.
