Aynı başlığı taşıyan ve 26 Mart Cumartesi günü tekrar bu köşede yayımlanan yazıda oligarşi, oligark ve plütokrasi kavramlarını açmış, akabinde Forbes Listesine giren en güçlü 5 Türk’ün servetlerine odaklanmıştık. Yazı olumlu ya da olumsuz çok sayıda reaksiyonla karşılaştı. Olumlu yansılara teşekkür etmek, olumsuzlara açıklama getirmek gerekiyor.
Türkiye’de oligark var mı?
Olumsuz tenkitlerin birden fazla, son 30 gündür Türkiye medyasını dolduran Rus oligark haberlerinden etkilenmiş üzere görünüyor. Oligark nerede olur? Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla ortaya çıkan ülkelerde. En azından bu türlü bir algımız var. Halbuki kitap bize bu türlü bir kural koymuyor. Oligarşi, TDK’ye nazaran “Siyasal gücün birkaç kişilik bir kümenin elinde toplandığı yönetim” formunda tanımlanıyor. Yani mevzunun Rusya ile kopmaz bir bağı yok. Pekala bir diğer ülkede de, mesela Türkiye’de de oligarşiden, münasebetiyle oligarklardan bahsetmek mümkün. Türkiye’de siyasal güç, demokratik biçimde mi kullanılıyor? Bu güç tümüyle geniş halk kısımlarına yayılmış mıdır? Bu sorulara olumsuz karşılık veriyorsak ikinci soruya geçelim. Finansal olarak güç sahibi olanlar siyasal gücün ortağı mıdır? Bu soruya da olumlu cevap veriyorsak, o halde oligarşik bir tertipten neden bahsedemeyelim?
Oligarşiden bahsediyorsak, pek doğal oligarktan da bahsedebiliriz.
Oligark arayan güce bakabilir
Bu açıklama gereğince tatmin edici değilse, o halde soruna sektörel bazlı yaklaşalım. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra oligarkların ürediği güç bölümünün Türkiye’deki durumunu gözleyelim. Bilindiği üzere geçmişte tümüyle kamunun elinde olan güç kesimi 2008 ile 2013 yılları ortasında özelleştirildi. Gerek kamunun elindeki 21 dağıtım şirketi, gerekse Elektrik Üretim AŞ’nin santralları bir küme sermayedara satıldı. 2013 yılında tamamlanan özelleştirme sürecinin sonunda tablo, dalın tümüyle birkaç sermayedarın elinde kaldığı bir görüntüye dönüştü. Dilek edenler buraya
Enerjideki özelleştirmeler gereğince ikna olmayanlar altyapı dalına göz atabilir. Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) ismi altında, riskin tümünü kamunun üstlendiği, özelin gelir garantileriyle ihya edildiği projelere göz atıldığında da tablo değişmeyecek.
“Satıyorsun, satıyorsun bitmiyor”
Derya içre olup, deryayı bilmeyen balık misali, biz de buradan Rusya’ya bakınca özelleştirmelerle ihya edilmiş bir küme azınlık görüyoruz lakin dışarıdan kendimize bakmıyoruz. AKP’nin eski Maliye Bakanları’ndan Kemal Unakıtan bakın 2007 yılında ne diyor;
“Özelleştirmede satıyorsun, satıyorsun bitmiyor. Bu kadar komünist bir ülkeymişiz. Komünizmin ağdalısıymışız. Ulaştırma, çimento, kağıt, şeker, her şey devlete ilişkin. Bir berber dükkanları kalmış özel teşebbüsün elinde” (Arzu edenler haberin detaylarına buradan bakabilir)
Şunu demeden geçmeyelim, elbette komünizm üretim araçları mülkiyetinin devlete ilişkin olmasından ibaret bir sistem değil. Diğer gerekleri de var. Fakat Türkiye’de kamu dalı nitekim azımsanmayacak büyüklükteydi. Unakıtan’ın “komünistin ağdalısıymışız” demesi boşuna değil. Ne vakit satıldı bunlar? Son 20 yılda. Bu haliyle bizdeki özelleştirme dalgası, büsbütün olmasa da Rusya’daki sürece benzeri. Merak edenler mesela TEKEL’in içki fabrikalarının özelleştirme kıssasını buradan okuyabilir.
Türkiye’de oligarşi var mı yok mu? Bu soru çok su götürür. Fakat basitçe “yoktur” deyip kestirip atılamaz. “Kim bu Türk oligarklar” yazı dizisi 3. kısmıyla Perşembe günü devam edecek.
