Reuters’a konuşan Genç, Garanti BBVA’nın ikinci çeyrekten itibaren enflasyon muhasebeleştirmesinin ‘büyük ihtimalle uygulanacağını’ söyledi.
Enflasyon muhasebesi, AKP’nin döviz kurlarını ve enflasyonu fırlatan iktisat siyasetlerinin tesiriyle 2003’ten sonra birinci kez beş ay evvel tekrar gündeme gelmişti.
Vergi yordam kanununda yer alan hususa nazaran son üç yılda yurt içi üretici fiyat endeksi toplamda yüzde 100 ve tıpkı senede yüzde 10’den fazla yükselirse enflasyon muhasebesi uygulanması gerekiyor.
Örneğin piyasada satılan bir malın yerine yenisi alınana kadar fiyatı artıyor. Bu yüzden de evvelden alınan malların bedeli bilançolarda düşük görünüyor. Bu firmanın kredibilitesini etkileyip işletme idaresinde raporlamayı sekteye uğratıyor.
Enflasyon muhasebesinin gayesi, bilançolarda duran değerleri bugünün bedeline endekslemek. Enflasyon muhasebesi yüksek enflasyonun olduğu durumlarda uygulanıyor.
Genç, Türkiye’de enflasyon muhasebeleştirmesi uygulanması durumunda bankanın sermayesinin olumlu lakin kârın olumsuz etkilenebileceğini söyledi.
Genç ayrıyeten, bankanın Türkiye için risk maliyeti kestirimini belirsizliklere karşın değiştirmediğini de belirtti.
Hiperenflasyon nedir?
Hiperenflasyon, enflasyonun yılda yüzde 200 sonunu aştığı anlardaki halidir. Dörtnala enflasyon olarak da isimlendirilir. Paranın pahasını yitirdiği en şiddetli enflasyon biçimidir.
Hiperenflasyonun nedenleri
Hiperenflasyonun en değerli nedeni çok nakdî genişlemedir. Merkez Bankası bağımsız olmayan devletlerde para siyasetini da hükûmet yönetir. İşte bu noktada hükûmetin maaşların ödenmesi, yatırım ya da bütçe açığının kapatılması için denetimsizce para basma kararı alması çok yüksek enflasyona neden olur.
İkincil olarak, ülkede siyasi istikrarın olmadığı, hükûmetlerin ortalama ömürlerinin 1-2 yıl olduğu durumlarda iktidar partisi, seçimlerin tekrarlanacağı ve halkın kendilerini cezalandırıp tekrar iktidara taşımayacağı beklentisi taşımaları durumunda kendilerinden sonra gelecek partinin iktisadi planlarını bilerek ve isteyerek bozacak kısa vadeli gayrı-iktisadi kararlar alabilirler. Bilhassa gelişmemiş ve yeni gelişmekte olan ülkelerde gözlemlenen bu durum, ileride arz ve talep taraflı daralmalara yol açacak derin ekonomik krizlere sebep olabilir.
Enflasyon yaratmanın dayanılmaz cazibesi
Yüksek enflasyonla boğuşan ülkelerin hiperenflasyon tuzağına düşmelerinin nedenlerinden biri de bilerek ve isteyerek hedeflenenden daha yüksek bir enflasyon seviyesi yaratmaktır. Enflasyonun %80 olduğu bir ülke düşünün. Bu türlü bir durumda ülkeden yerli para cinsinden alacağı olan bireyler kendilerini enflasyonun yıpratma hissesine karşı kendilerini korumak (örneğin memur sendikalarının artırım haricinde enflasyon farkı da talep etmesi) yerine aşikâr bir para isterlerse hükûmet o parayı kıymetsiz pozisyona düşürecek enflasyonu bilerek yahut isteyerek oluşturabilir.
Hiperenflasyona has gelişmeler
Hiperenflasyon durumlarında görülen birtakım özel durumlar vardır. Örneğin hiperenflasyon periyotlarında kredi talebi harikulâde formda artar. Bunun da en temel nedeni kredi taksitlerini ödemenin zorluğunun periyotlar içerisinde enflasyon oranına bağlı olarak gittikçe azalacak olmasıdır. Bunun yanı sıra hiperenflasyon durumlarında elde para tutmanın fırsat maliyeti çok kıymetlidir. Bu durumda ülkedeki finansal okuryazarlık oranına bağlı olarak şahıslar yerli parayı ya yüksek faizde kıymetlendirme ya da bir an önce ellerinden çıkarma eğilimi gösterirler. İkinci durumun ağır olduğu ülkelerde yüksek enflasyon seviyesine karşın iktisatta yapay bir canlılık görünebilir.
Para ikamesi
Hiperenflasyon devrinde bireyler kendilerini enflasyonun tesirinden korumak için yabancı para tutmaya başlarlar. Hiperenflasyon süreci ne kadar uzarsa, yabancı para cinsinden alışverişin niteliği de o kadar artar. Örneğin konut sahipleri kira fiyatını yabancı para cinsinden istemeye başlarlar ya da bireyler maaşlarını alır almaz yabancı paraya çevirirler. Yerli paraya olan itimadın bu derece sarsıldığı ortamda şahıslar ülkedeki döviz talebini inanılmaz formda arttırır. Bunun sonucunda piyasada gitgide kıtlaşan dövizin kıymeti artar, döviz kuru yükselir. Enteresandır ki bu durum muhakkak bir hududa kadar ülkenin makro siyasetlerini belirleyenler için katlanılabilir bir maliyettir çünkü döviz kurunun yükselmesi öncelikle gerçek kuru, akabinde da ihracatı yükseltip ülkenin makro dengelerinde kısa periyodik bir güzelleşmeye neden olur. Fakat orta vadede yabancı para cinsinden borçlu olan bölümlerin, örneğin devletin ve şirketler bölümünün, borçlarını katlayarak arttıracağı için evvel bütçe açıklarına, tedbir alınmaması halinde ise ekonomik krizlere neden olabilir.
Hiperenflasyonun çözümleri
Düşünülenin bilakis kısa vadede %400’lük enflasyonu düşürmek %40’lık enflasyonu düşürmekten daha kolaydır. Zira bu türlü durumlarda daha evvel siyasi maliyet yüzünden alınamamış önlemler daha kolay alınabilmektedir. Üstelik %400’lük bir enflasyonu %200’e indirmenin siyasi yararı, %40’lık enflasyonu %20’ye indirmekten daha fazla olabilir. İkincil olarak, birden fazla vakit hiperenflasyona neden olan çok mali genişlemeyi denetim altına almak bile enflasyonu daha makul seviyelere indirmek için kâfi olabilmektedir.
Uzun vadeli tahliller için bütçe disiplinini sağlayacak ıslahatların yapılması ön şarttır. Bunun için de kararlı bir finansal istikrar programı uygulanmalıdır. Bu program dahilinde kurumsal açıdan yapılanma, vergilendirilmeyen tabanı vergilendirmeye çalışma, vergi yönetiminin uygunlaştırılması ve harcama önceliklerinin kesin olarak belirlendiği bir mali ıslahat önşarttır.
