Türkiye iktisadı enflasyon imtihanından geçemedi. Maalesef tüketici enflasyonu son 20 yılın, üretici enflasyonu son 27 yılın rekorunu kırdı. 90’larda yaşanan enflasyondan farklı biçimde bu sefer besin krizi çok daha görünür durumda. Münasebetiyle fakir kesitler enflasyonu evvelki yıllardan çok daha sert hissediyor. İktidar cephesi ise sorumluluk almıyor. Teşhis yanlış olunca, tedavi de hayata geçmiyor. Ülkede ağır bir ümitsizlik havası hakim.
Buna rağmen iktidar basını, panik durumda görünüyor. Basın tarihimizde eşi gibisi olmayan bir propaganda metodu işletiyorlar. Enflasyonu görmüyorlar.
Ancak ne Türkiye iktisadı enflasyona yabancı, ne de Türkiye basını. O halde gelin, geçmişte yüksek enflasyon devirlerinde iktidarlarla yakın ilgi içinde olan matbuatın enflasyonu nasıl gördüğünü gözleyelim. Böylelikle bugün yaşanan pespayeliği daha net teşhir etmiş oluruz.
Savaş devrinin yaralarını sarmakla meşgul olan ülke iktisadı, 1920’li yıllarda enflasyon sarmalına sürüklenir. Bir yandan ülkede sert bir iklim hakimdir. 1925’teki Pir Sait İsyanı’nın akabinde Takrir-i Sükun Kanunu yürürlüktedir. İktidarın elinde gazeteleri kapatacak yetkinin olduğu bu kurallar altında ihtilalleri ve iktidarı destekleyen bir gazete olan Cumhuriyet’in 11 Mayıs 1927 tarihli haberindeki lisana bakalım;
“… Şayet mukayese edersek evvelden bugün cet verdiğimiz para ile araba, arabaya verdiğimiz para ile konak satın alınırdı. İnkar kabul edilmezdir ki, memleketimizde hayat kıymetlidir ve ne vakit ucuzlayacağı muhakkak değildir. Hayatın ucuzlaması için harbde sulhu bekledik. Sulh geldi, fiyatlar inmedi. Sonra ithalat azalarak ihracatımızın çoğalmasını bekledik. Ama ithalatımızla ihracatımız ortasındaki fark müthiş çoğaldı. Hayat tekrar ucuzlamadı…”
Haberin devamında yumurta, tavuk koyun ve at fiyatlarına ait bilgiler de görüyorsunuz.
Peki bugünkü iktidar basını enflasyon haberlerini nasıl veriyor? Ya kira oranı açıklandı deniyor ya da memurun enflasyon farkı aşikâr oldu… Yani asıl haber olan enflasyon mümkün mertebe gizleniyor. Memur demişken, 9 Ocak 1928 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’ne bakalım. Memura o tarihte yeni yılbaşı artırımı yapılmış fakat artırım memurlarca yetersiz bulunmuş. İktidarı destekleyen gazete Cumhuriyet de bu durumu şöyle haberleştirmiş;
“… 4000 kuruş olan küçük memurun maaşına yalnız 500 kuruş, 12 bin 375 kuruş maaş alan büyük bir memurun maaşına 10 bin 125 kuruş artırım yapılacaktır. Bugün bir hamal bile ayda en aşağı 60 Lira kazanır. O bile güç geçinirken ondan çok daha az kazanan çoluk çocuk sahibi bir memurun nasıl geçindiğini düşünmek insanı hem merhamete hem de hayrete sevk ediyor…”
100 yıl evvel iktidar destekçisi bir gazete Cumhuriyet, memur maaşlarını bu türlü görüyor. Bugünün Sabah, Yeni Şafak, Milliyet, Hürriyet Gazeteleri… 100 yıl evvelki Cumhuriyet’i görünce hiç değilse iktisat servisleri utanır mı?
Hayat kıymetli olmasına değerli da bunun nedeni ne? 7 Eylül 1927 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde bu mevzu hakkında da bir haber tahlil bulunuyor.
“…Hayat niye kıymetli? Zira iktisadi muvazenemiz bozuk. Zira ithalatımız ihracatımızdan daha çok. Öbür türlü tabir ile harice kazandığımız paradan daha çok veriyoruz…”
Cumhuriyetin birinci yıllarında dış açığın sorun yarattığı şahsen iktidar basınında tespit ediliyor, 1930’lu yıllarda bu sıkıntıya ait adım atılıyor. Pekala ya bugün? Enflasyon oranlarının açıklandığı 4 Nisan 2022’de Sabah Gazetesi ihracatın rekor kırdığından bahsediyordu. Birebir ay ithalatın da rekor kırdığı, dış açığın evvelki yılın birebir ayına oranla yüzde 77 arttığı ise söylenmiyordu. Bu türlü bir basın, medya sistemiyle, “enflasyon dış güçlerin oyunu” palavrasını elbette sürdürebiliyorsunuz.
İkinci Dünya Savaşı yıllarına (1939-1945) bakalım. İktisat tarihçisi Şevket Pamuk’un datalarına nazaran 1939 ile 1945 ortasındaki 6 yıllık enflasyon yüzde 249. Son 6 yılımız ise İkinci Dünya Savaşı’na yaklaşmış durumda. 2016 Mart ayı ile 2022 Mart ayı ortasındaki enflasyon yüzde 208. Birkaç ay içinde, savaş yıllarındaki enflasyonu yakalayacağız üzere görünüyor.
Tablo buyken, iktidar basını basiretini tümüyle yitirmiş, enflasyonu muhalefetin büyüttüğünü söylüyor.
Peki neden? 1920’li 30’lu 40’lı yıllarda basın çok mu özgürdü. Hayır! Lakin rejim tek seçimle devrilebilecek kadar zayıf değildi. İhtilaller, vakit içinde halk bölümleri içinde de kabul gördü, benimsendi. Cumhuriyet kendi kurumlarını inşa etmişti. Tek seçimlik hadise değildi cumhuriyet…
Ancak bugün görünen tablo çok daha farklı. Bugünkü rejim seçimlerden öylesine korkuyor ki, kendi yandaş kalemleri, basireti bağlanmış biçimde gazetecilik mesleğinin en temel unsurlarını hiçe sayabiliyor. Tüm bu rant nizamının tek seçimle biteceğinin farkındalar. Zira eskinin kurumlarını yıktılar lakin kendi kurumlarını kuramadılar. Uzun vadeli bir perspektife sahip değiller. Bu türlü bir entelektüel derinlik de iktidarın bünyesinde yok. Tümüyle Erdoğan’ın üzerine kurulmuş bu rejim, Erdoğan’dan sonrasını düşünemiyor bile… Bu nedenle “Tek adam rejimi” gerçek tanımlama.
Durum bu türlü olunca iktidar basını “Aman enflasyondan bahsetmeyelim, seçimleri kaybederiz” telaşı içinde. Bu kaygı bize, rejimin ne kadar kırılgan olduğunu da gösteriyor. Öte yandan gelecekte 2010’lu, 2020’li yılların iktidar basını da tarih kitaplarına mevzu olacak. Onlardan basın tarihimizin kara bir lekesi olarak bahsedilecek. Ancak bunu farkına varacak bir tarih şuurları de bile yok kendilerinde. Yazık…
