Gittikçe büyük bir global sorun haline gelen iklim değişikliğinin sömürgecilikle de ilişkisi olduğunu söylesem her taşın altında emperyalizm, kapitalizm ya da sömürgecilik aramakla suçlanacağımı biliyorum. Jenerasyonumun mensuplarına çok sık yapılır oldu bu, son yıllarda bilhassa. “Her taşın altında aramak” cinsinden bir yaklaşımım yoksa da bu olguların her türlü uğursuzlukta önemli hisseleri olduğuna doğal ki inanırım.
İlk kere yer alıyor
Ama bu kere “iklim değişikliğiyle sömürgecilik ortasında bağ var” diyen ben ya da benim gibiler değiliz. Bizim aslında bildiğimiz bu gerçeğe Milletlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) bu ay yayınlanan, “küresel ısınmanın gezegenimiz üzerindeki tesirine ilişkin” altıncı (son) raporunda değiniliyor. Sömürgecilik terimi IPCC’nin tarihinde birinci kere bir raporda yer alıyor yani. Takdir edersiniz ki epey değerli bir gelişme bu. IPCC, 1990’dan beri iklim değişikliği bahisli bilimsel raporlar üretiyor. Lakin 30 yılı aşkın faaliyetinde iklim değişikliği ile sömürgecilik ortasındaki temasları hiç gündeme getirmemişti.
Rapora nazaran sömürgecilik, iklim değişikliğinin tesirlerini şiddetlendiriyor. Bilhassa, hem tarihi hem de süregelen sömürgecilik biçimleri, muhakkak insan kümelerini ya da bölgeleri iklim değişikliğinin tesirlerine karşı daha da savunmasız kılıyor. IPCC, raporda iklim değişikliğini sömürgecilikle ilişkilendirerek, dünyadaki hükümetlere, siyaset yapıcılara, sömürgeciliğin tesirlerine değinmeden iklim değişikliğinin tesirlerini anlamanın kolay olmayacağı iletisini iletiyor.
Bu defa yerliler yazdı
Bu son rapor şu açıdan da değerli; evvelki raporlar, yerli kümelerden ya da Batılı olmayan uluslardan müelliflerin eksikliği nedeniyle eleştiriliyordu. Bu nedenle son raporda, müelliflerin yaklaşık yüzde 44’ü, evvelki rapordaki yüzde 37’ye kıyasla “gelişmekte olan ülkelerle, ekonomileri geçiş sürecinde olan ülkelerden” oluşmuş. Antropoloji, tarih, ideoloji, bilim, iktisat de dahil olmak üzere farklı disiplinlerden geliyorlar. Raporu yazan bu insanlara bakınca anlıyoruz ki tahminen de birinci sefer “ormanın tarihini aslan yazmamış” oluyor.
IPCC’nin 2014’te beşinci raporunu tamamlamasından bu yana iklim değişikliği ile sömürgecilik ortasındaki irtibatları gösteren bir literatür gelişti. Örneğin, Potawatomi kabilesinden filozof, tıpkı vakitte iklim adaleti uzmanı Kyle Whyte, yerli halkın topraklarına el konulması ile etrafa verilen ziyan ortasındaki ilişkileri yazdı uzun uzun.
Bilim de sömürgecilikten doğdu
Araştırmalar, iklim biliminin emperyalizm ile sömürgeciliğe dayandığına ait de çok sayıda delil sunuyor. Tarihçi Deborah R. Coen, çağdaş iklim değişikliği biliminin temel ögelerinin kökenlerinin 19. yüzyıl Habsburg İmparatorluğu’nun emperyal hırslarına dayandığını kanıtladı. Coen’e nazaran örneğin, bilim adamlarının lokal fırtınaların gelişimi ile atmosferik sirkülasyon ortasındaki bağlantıyı anlamalarına yardımcı olan Habsburg emperyalist siyasetiydi.
Dahası, çağdaş iklim bilimcilerinin dayandığı tarihi meteorolojik bilgilerin birçok, sömürgeci güçler tarafından üretildi. 19. yüzyılın ortalarındaki İngiliz gemilerinin seyir defterlerinden bilim adamları tarafından çıkarılan datalar de öteki bir örnek. O datalar Britanya İmparatorluğu tarafından sömürgeleştirilen topraklardaki insanların topraklarının, sularının sömürülmesini hızlandırma gayretinin birer delili durumunda.
IPCC’nin iklim değişikliği ile sömürgecilik ortasındaki bu çeşit kontakları kanıtlamasının siyasal sonuçlarının ne olacağı konusu şimdi net değil. Fakat, en azından sömürgeciliğin iklim değişikliğindeki rolü konusunda emin olmamıza yaradığı kesin.
Her şey politiktir dediğimizde kızıyorlar bir de.
Hem sınıfsal hem politiktir. Ben de diyorum fakat IPPCC de bu türlü söylüyor.
Neden palavra söylesin ki?
