ÖNSÖZ
Toplumu en geniş yelpazede temsil eden altı siyasi parti olarak, bizler, Türkiye’nin yıllardır görmeyi umut ettiği tarihi bir çalışma için bir ortaya geldik.
Ülkemiz, Cumhuriyet tarihinin en derin siyasi ve ekonomik krizlerinden birini yaşamaktadır. Toplumsal, siyasal ve ekonomik sıkıntılar her geçen gün artarak tesirini ağır bir biçimde göstermektedir. Bu krizin en kıymetli sebebi kuşkusuz, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” ismi altında uygulanan keyfi ve kural tanımaz idaredir.
Hepimizin ortak sorumluluğu, uzlaşarak ve birlik içinde bu krizi aşmak, derin meselelerimizi demokratik siyasetin alanını güçlendirerek, çoğulculuk ve katılımcılık temelinde çözebilmektir.
Bu inanç ve kararlılıkla, demokratik hukuk devletini hâkim kılmak hedefiyle Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni üzerinde demokrasinin temel prensipleri olan istişare ve uzlaşmayı temel alan ağır bir çalışma gerçekleştirdik.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metnini hazırlayan partiler olarak bizler, aktif ve iştirakçi bir yasama, istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir bir yürütme, bağımsız ve tarafsız bir yargı ile kuvvetler ayrılığının tesis edildiği güçlü, özgürlükçü, demokratik, adil bir sistem inşa etme kararlılığı içindeyiz.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile geçmişe dönmeyi değil, Türkiye Cumhuriyeti’nin esaslı devlet ve Cumhuriyet deneyiminin demokrasi ile taçlandırıldığı yeni bir sisteme geçmeyi hedefliyoruz.
Biliyoruz ki Türkiye’nin istişare ve uzlaşı ile çözülemeyecek hiçbir sorunu yoktur. Değerli olan, tüm farklılıklarımızla bir arada “biz” fikrini, temel hak ve özgürlüklerin Avrupa Kurulu ve Avrupa Birliği normları çerçevesinde garanti altına alındığı, bireylerin eşit ve özgür vatandaş olarak düşüncelerini özgürce tabir edebildiği ve inandığı üzere yaşayabildiği demokratik bir Türkiye’yi inşa etmektir.
Öte yandan amacımız; kamu idaresinde şeffaflık, eşitlik, tarafsızlık ve liyakatin sağlanması, yolsuzlukla aktif çaba edilmesi, Siyasi Etik Kanunu ile siyasi makamların millete hizmetten diğer bir emelinin olmamasının garanti altına alınmasıdır.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile “Yarının Türkiyesi”ni inşa etmek için milletimizin talepleri doğrultusunda değerli bir adım attık. Ülkemize adalet, barış, refah ve huzur getirmesi inancıyla bu sistemi hayata geçirmeyi taahhüt ediyoruz.
I. GİRİŞ
A. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİNE NASIL BİR ORTAMDA GEÇİLDİ?
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine 16 Nisan 2017 referandumu ile geçilmiştir. Türkiye siyasi tarihinin en kıymetli anayasa değişikliklerinden biri olmasına karşın referandum süreci, 15 Temmuz darbe teşebbüsünün akabinde ilan edilen olağanüstü hal kaidelerinde gerçekleşmiştir. Sistemin hüviyeti, içinde bulunduğu kriz halinin ruhunu yansıtmaktadır. Bu sebeple, ulusal iradenin sağlıklı bir halde sandıkta tecelli etmesi de mümkün olmamıştır.
Darbe teşebbüsü akabinde iktidar, otoriter tavır, ayrıştırıcı ve güvenlikçi siyasal lisan ile toplumda endişe ve kutuplaşmayı arttırmış, OHAL’i de antidemokratik bir iktidar yapısını oluşturmak için mazeret ve araç olarak kullanmıştır. Bu periyotta demokrasinin asli gereği olan çoğulculuk ve uzlaşma prensipleri yok sayılmış, anayasa değişikliği geniş toplum kısımlarıyla, siyasi partilerle, sivil toplum kuruluşlarıyla, üniversitelerin anayasa kürsüleriyle ve barolarla müzakere edilmemiştir.
İki partinin genel liderleri tarafından oluşturulan dar bir komite ile hazırlanan bu anayasa değişikliği, toplumsal bir mukavelede olması gereken kapsayıcı bir bakış açısından hayli uzak halde Meclis gündemine getirilmiş, 41 gün üzere kısa bir müddette kurulda ve Genel Kurul’da demokratik bir biçimde müzakere edilmeden kabul edilmiş ve ivedilikle referanduma sunulmuştur.
Devletin tüm imkanları “Evet” kampanyası için seferber edilmiş, muhalefet partileri ile sivil toplum örgütlerinin toplantı ve şov yürüyüşü düzenleme hakları kısıtlanmış, farklı görüşlere medya ambargosu uygulanmıştır. Yapılan referandumda, tartışmalı oylama sonucuna nazaran %51,41 ‘kabul’ yanında %48,59 ‘hayır’ üzere toplumun neredeyse yarısının reddettiği bir anayasa değişikliği kabul edilmiştir.
B. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ NEDEN YANLIŞ?
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, idarede şahsiliğe ve keyfiliğe yol açmış; Cumhurbaşkanı’na yasama, yürütme ve yargıyı güdümü altına alan çok geniş ve kontrolsüz yetkiler tanıyarak otoriter bir idare yaratmıştır.
Anayasal devlet; kuvvetler ayrılığına dayanan, yürütme gücünün sonlandırıldığı, istikrar ve denetlemeyi teminat altına alan, yargının bağımsız olduğu, temel hak ve hürriyetlerin en geniş manada tanındığı ve kurumsal aklın günübirlik niyetin önüne geçtiği bir sistemdir. Bizler, anayasal devlet anlayışına ters, demokratik hukuk devletini temelinden zedeleyen ve egemenliği şahsileştiren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine karşı çıkıyoruz.
1. Yürütme
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde gerçek manada istikrar ve denetleme düzenekleri öngörülmemiştir. Yürütme yetkisi tek bir bireyde toplanmış, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma yetkisi ile yasama etkisiz kılınmış, atama yetkileri ile de yargı bağımlı hale getirilmiştir. Böylelikle şahsileşen bir iktidar yapısı ortaya çıkmıştır.
Cumhurbaşkanı, tek imza ile her türlü süreci yapabilme yetkisi ile donatılmıştır. Bu durum Cumhurbaşkanı’nın her mevzuda kelam söylemesine, karar vermesine ve imza atmasına yol açmıştır. Bu sistem, bakanları ve kamu bürokrasisini yetkisiz kılmış, sorumluluk almalarını engellemiş ve sağlıklı bir kamu idaresinin oluşmasına mahzur olmuştur.
Anayasa’daki tarafsızlık yeminine karşın, Cumhurbaşkanı parti genel başkanlığına devam etmiştir. Münasebetiyle parti genel başkanlığı ile devlet ve hükümet başkanlığı tek kişinin şahsında birleşmiş, partili Cumhurbaşkanı, ülkenin meselelerini daha da derinleştirmiştir.
Cumhurbaşkanı’nın “geri gönderme yetkisi” bu sistem ile “veto yetkisi”- ne dönüşmüştür. Cumhurbaşkanı tarafından Meclis’e iade edilen kanunlar lakin üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kabul edilebilmektedir. Böylelikle Cumhurbaşkanı Meclis’in kanun imal sürecini sonlandırabilecek ve hatta engelleyebilecek bir yetkiye sahip olmuştur.
Üst seviye kamu görevlilerini atama ve misyondan alma yetkilerinin tamamı Cumhurbaşkanı tarafından kullanılmaktadır. Bu durum, yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanının şahsında toplanarak merkezileşmesine, kurumların geri planda kalmasına, bürokraside liyakat ve hiyerarşinin ortadan kalkmasına neden olmuştur.
2. Yasama
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile Meclis’in yasama işlevleri yürütme ile paylaşılmış, yasamanın kontrol işlevi fonksiyonsuz hale getirilmiştir.
Cumhurbaşkanı’na tanınan kararname yetkisi ile münhasıran Meclis’e ilişkin olan yasama yetkisi Cumhurbaşkanı tarafından kullanılır hale getirilmiş, bu durum kuvvetler ayrılığı unsurunu yürütme lehine bozmuştur.
Yasamanın yürütme üzerindeki kontrol işlevleri fiilen yok edilmiştir. Gensoru ve bakanlara kelamlı soru sorma yetkisi kaldırılmıştır. Tekrar yasamanın en tesirli kontrol araçlarından olan meclis soruşturması, kâfi sayılarının arttırılması nedeniyle işletilemez hale getirilmiştir.
Yasamanın millet ismine kullandığı devredilemez bütçe hakkı ortadan kaldırılmıştır. Bu hak, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile Cumhurbaşkanı’na geçmiş, Cumhurbaşkanı tarafından hazırlanan bütçenin reddedilmesi halinde bir evvelki yılın bütçesinin yine değerleme oranı ile yürürlüğe gireceği kabul edilmiştir. Böylelikle Meclis’teki bütçe müzakerelerinin ve bütçenin reddedilmesinin yürütme üzerinde hiçbir manası kalmamıştır.
3. Yargı
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle partili Cumhurbaşkanı, yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığını yok etmiştir. Yargıçlar ve Savcılar Şurası, Cumhurbaşkanı’na tanınan direkt ve dolaylı atama yetkileriyle, yürütmenin vesayetine girmiştir.
Hâkimin misyonunu icra ederken iç ve dış etkenlerden büsbütün arınmış halde objektif kriterlere ve vicdanının sesine uyarak karar verebilmesi manasına gelen hâkimlik teminatı, tesirli formda teminat altına alınmamıştır. Halbuki hâkimin coğrafik teminatının olmadığı bir yargı sisteminde, yargı bağımsızlığından kelam edilemez.
Anayasa Mahkemesi’nin iktidarın baskı ve tehdidi altında olması ve üyelerinin neredeyse tamamının direkt ve dolaylı olarak Cumhurbaşkanı tarafından atanması, Yüksek Mahkeme’nin bağımsızlığını ve tarafsızlığını zedelemektedir.
Anayasa Mahkemesi’ne yapılan üye atamaları siyasi saiklerle yapılmaktadır. Böylece yürütmeye bağlı bir Anayasa Mahkemesi hedeflenmektedir. Yürütmenin yönlendirmesi ile Anayasa Mahkemesi’nin kararlarının uygulanmaması ve Anayasa’ya muhalif tutum sergileyen alt derece yargıçlarına Hakimler ve Savcılar Şurası tarafından süreç yapılmaması hatta terfi yoluyla ödüllendirilmesi, anayasal devlet savını boşa çıkarmaktadır.
C. YENİ BİR SİSTEM ÖNERİYORUZ
Bizler, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem teklifimizle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemini sona erdirirken geçmişe geri dönmüyor, hukuk devleti ve kuvvetler ayrılığı temeline dayanan yeni bir sisteme geçiyoruz.
Türkiye, parlamenter demokrasi bakımından esaslı bir geçmişe sahiptir. Kesintiye uğrayarak halkın iradesinin engellendiği periyotlar olsa da güçlü bir parlamenter demokrasi kültürüne sahibiz.
Bununla birlikte ülkemizde hiçbir vakit gerçek manada çoğulcu demokrasiye geçiş de mümkün olmamıştır. 1921 Anayasası’nın nispeten kapsayıcılığının peşinden kurulan Türkiye Cumhuriyeti devleti, sonraki anayasalarında daha dar kalıplara girmiştir.
1961 Anayasa’sı, birçok yeni ve kıymetli düzenleme getirmiş olsa da çok partili siyasi hayatımıza sekte vuran bir askeri darbenin akabinde hazırlanmıştır. Buna bağlı olarak da silahlı kuvvetler başta olmak üzere, kimi bürokratik kurumlara demokrasi ile bağdaşmayacak yetkiler tanımış, hasebiyle bürokratik vesayet nizamına sebep olmuştur. Örneğin, MGK üzerinden yürütmenin aktifliği zaafa uğratılmış, siyasi faaliyetlerin dar bir perspektif ile denetlenmesi sonucunda anayasa yargısı tarafından pek çok siyasi parti kapatılmış, yasama ve yürütme vesayet altına alınarak zayıflatılmış, siyaset kuruluşu istikrarsızlığa mahkûm edilmiştir.
Reform teklifimiz ile 1961 Anayasası’nda geçerli olan, bürokratik kurumların, siyaset üzerinde bir vesayet makamı olarak kurgulanmasını reddediyoruz. Kontrol ismi altında, ulusal irade üzerinde vesayet kuran anlayışı geride bırakarak, tüzel kontrole tabi güçlü ve faal bir siyaset ve iktidar perspektifini benimsiyoruz.
1982 Anayasası da tekrar bir darbe devri eseridir. Evvelki Anayasa’da yer alan bürokratik kurumları ve vesayetçi bakışı korurken, temel hak ve özgürlükleri kısıtlayan kararlar öngörmüştür. Bu Anayasa’da Cumhurbaşkanlığı makamının sorumluluğu olmamasına rağmen yetkileri çok geniş tutulmuştur.
Reform teklifimizle siyasi aktör, kurum ve faaliyetleri baskı altına alarak etkisizleştiren, idarede kilitlenmeye yer hazırlayan, parlamento çoğunluklarını ve onun içinden doğan hükümetleri çalışamaz hale getiren, böylelikle seçim sistemini göstermelik bir oyuna dönüştüren bu vesayetçi anlayışı ve melez hükümet modelini de reddediyoruz.
16 Nisan 2017 referandumuyla geçilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde ise Meclis büsbütün göstermelik bir kuruma dönüşmüş, tüm kararlar tek kişinin yetkisine verilmiş, yürütme üzerindeki eksik kontrol sistemleri dahi yok edilmiştir.
Bizler geçmişin bu dar kalıplarını reddediyoruz. Geçmişin deneyimlerinden istifade ederek geçmiş uygulamaların ortaya çıkardığı demokrasi meselelerine ve vesayetçi uygulamalara imkan vermeyecek, ulusal iradenin tecelli ettiği, yargının bağımsız olduğu, yürütmenin istikrarlı bir biçimde kurallara bağlı olarak ülkeyi yönettiği, temel hak ve özgürlüklerin teminat altına alındığı, kurumsal kültürün hakim olduğu bir kamu idaresi temin edecek Güçlendirilmiş bir Parlamenter Sistemi inşa ederek Türkiye Cumhuriyeti’nin esaslı devlet ve Cumhuriyet deneyimini demokrasi ile taçlandırmayı hedeflemekteyiz.
Bu yeni bir başlangıç ve yeni bir inşadır.
D. NEDEN GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM?
Türkiye, Cumhuriyet tarihinin en derin siyasi ve ekonomik krizlerinden birini yaşamaktadır. Toplumsal, siyasal ve ekonomik problemler her geçen gün artarak tesirini ağır bir biçimde göstermektedir. Eğitimden sıhhate, iktisattan adalete, özgürlükten güvenliğe akla gelen her alanda yaşanan çok taraflı kriz hali, vatandaşların yalnızca gündelik hayatlarını olumsuz etkilemekle kalmamakta, geleceğe yönelik umutlarını da yok etmektedir. ,
Bu krizin en kıymetli sebebi, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ismi altındaki keyfi ve kural tanımaz sistemsizlik ve yozlaşmış iktidardır.
Bizler, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni’ni hazırlayan altı siyasi parti olarak, cumhuriyeti demokrasi ile taçlandırmak, adaleti tesis etmek, farklılıklarımızı zenginlik kabul ederek bir ortada özgürce yaşamak, toplumsal huzuru ve barışı sağlamak, tüm vatandaşların insan onuruna yaraşır bir hayat sürmesini garanti altına almak, çoğulcu, demokratik bir Türkiye inşa etmek ve gelecek jenerasyonlara bu bedelleri emanet etmek için bir ortaya geldik.
Dünyanın ve ülkemizin demokrasi deneyimleri ışığında bizler, ortak akıl ve uzlaşı ile hazırladığımız Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem önerisi ile özgürlükçü demokratik bir hukuk devleti tesis etmeyi hedefliyoruz.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, devletin karşısında bireyin “zayıf” pozisyonda olmasının önüne geçerek, bireyin kendini tanımlamasına ve belirlemesine imkân tanıyan, “insana araç değil, hedef olarak” bakılmasını ve davranılmasını sağlayan özgürlükçü bir sistemdir. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, devletin tüm kurumlarının hiçbir ayrım yapmaksızın tüm vatandaşlarına eşit aralıkta olduğu çoğulcu bir sistemdir.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, yasamanın yürütmeyi aktif halde denetlediği ve millet iradesinin en yüksek oranda temsil edildiği, hükümet istikrarının sağlandığı ve yürütmenin yasama önünde hesap verdiği, yargının tam manasıyla tarafsız ve bağımsız olduğu, kuvvetler ayrılığının güçlü bir formda tesis edildiği bir sistemdir. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, temel hak ve özgürlüklerin teminat altına alındığı, kanıların özgürce söz edildiği, din ve vicdan özgürlüğünün, basın özgürlüğünün, bayan haklarının, çocuk haklarının, etraf haklarının tam manasıyla korunduğu özgürlükçü bir sistemdir.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, kamu idaresinde eşitlik, tarafsızlık ve liyakatin sağlandığı, yolsuzlukla faal uğraş edildiği, düzenleyici ve denetleyici kurumların bağımsızlıklarının sağlandığı, yükseköğretim kurumlarının demokratikleştirildiği, adil ve tarafsız bir sistemdir.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem, siyasi makamların millete hizmetten diğer bir hedefinin olmadığı, bunu da yeni hazırlanacak Siyasi Etik Kanunu ile teminat altına alan şeffaf ve hesap verebilir bir sistemdir.
Ortak idealimiz olan Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemi, tüm milletimize ve gelecek kuşaklara huzur ve barış getirmesi inancıyla hayata geçirmeyi taahhüt ediyoruz.
II. GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEMİN TEMEL ESASLARI
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile iştirakçi, özgürlükçü ve çoğulcu demokrasinin gereklerine uygun, kuvvetler ayrılığı prensibi ile faal istikrar ve denetleme sistemlerine dayanan bir hükümet sistemi modeli amaçlıyoruz.
Hükümet sistemimizde, temsilde adalet ile idarede istikrar unsurlarını eşit formda temel almaktayız. Ülkemizin geçmişte yaşadığı acı deneyimlerden hareketle Meclis’i güçlendirirken hükümeti zayıflatmama, hükümeti güçlendirirken de Meclis’i zayıflatmama kararlılığı içerisindeyiz.
Önerdiğimiz bu sistemde birey, temel hak ve özgürlükler ve sivil toplum güçlendirilmekte; yasama tesirli, yürütme ve kamu yönetimi ise hesap verebilir hale getirilmekte, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığına ait garantiler tam olarak tesis edilmektedir.
A. DEVLETİN TEMEL ORGANLARININ GÜÇLENDİRİLMESİ
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemin kalbi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin temsil yeteneği arttırılacak, kanun yapma ve yürütmeyi denetleme fonksiyonları tesirli kılınacaktır. Böylelikle yasama organının daha demokratik, daha aktif ve daha verimli olması sağlanacaktır.
Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nde katılımcılık ön plana çıkarılacak, Meclis’in bütçe hakkı tesis edilecektir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni her açıdan güçlendirmek için parti içi demokrasi ve temsilde adalet prensipleri tesis edilecek; siyasi partiler ve seçim kanunlarında yapılacak düzenlemelerle siyasette şeffaflık ve dürüstlük garanti altına alınacaktır.
1.1. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Giden Yolların Demokratikleştirilmesi
Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimleri 5 yılda bir yapılacaktır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin temsil gücünü arttırabilmek, temsilde adaleti ve çoğulcu demokrasiyi sağlayarak millet iradesini Meclis’e tesirli bir formda yansıtabilmek ve yürütmede istikrarı temin etmek hedefiyle seçim barajı %3’e düşürülecektir.
Seçim sistemi, izafî temsil sistemi olarak uygulanacaktır. Seçim etrafları belirlenirken yurt dışında mukim 6 milyonu aşan vatandaşımızın direkt Meclis’te temsilinin sağlanabilmesi için yurt dışı seçim etrafı oluşturulacaktır.
Siyasi partilerin faaliyetlerinin, çalışmalarının, kendi iç işleyişlerinin ve karar alma süreçlerinin çoğulcu demokrasinin gereklerine uygun formda düzenlenmesi, demokratik fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri bakımından büyük değer taşımaktadır.
Bu kapsamda, siyasi partiler ve seçim mevzuatı “Siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi unsurlarına uygun olur.” biçimindeki anayasal kurala uygun biçimde ve bilhassa parti içi demokrasinin güçlendirilmesi maksadıyla tekrar düzenlenecektir.
Ayrıca, siyasi partiler hakkındaki yasal mevzuat ve yaptırım kararları, Avrupa İnsan Hakları Kontratı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ve Venedik Kurulu raporları üzere Avrupa Kurulu standartları ışığında, çoğulcu demokrasinin garantisini oluşturacak biçimde yine düzenlenecektir.
Siyasetin finansmanı konusu gerek özgür ve adil seçimler gerek siyasal etik unsurları bakımından vazgeçilmez ehemmiyettedir. Bu nedenle siyasetin finansmanı şeffaflık, denetlenebilirlik ve seçim harcamalarının saydamlığı unsurları çerçevesinde detaylı biçimde düzenlenecektir. Şeffaflık unsurları doğrultusunda, siyasi partilere ve adaylara yapılan belli ölçünün üzerindeki bağışların ve seçim devirlerinde yapılan tüm harcamaların kamuoyuna açıklanması mecburî tutulacaktır.
Siyasi partiler ortasında adil rekabet şartlarının sağlanması ve demokratik siyasi hayatın güçlendirilmesi hedefiyle en son yapılan milletvekili genel seçiminde en az %1 oy alan siyasi partilerin hazine yardımından faydalanması sağlanacaktır.
Her yıl bütçe kanununda siyasi partilere ayrılan hazine yardımının dörtte biri, yardıma hak kazanan siyasi partiler ortasında eşit olarak paylaştırılacaktır. Hazine yardımının geri kalanı, yardıma hak kazanan partiler ortasında, en son yapılan milletvekili genel seçimindeki oy oranlarıyla orantılı olarak bölüştürülecektir.
1.2. Yasama Faaliyetlerinin Etkinleştirilmesi
Meclis çalışmalarında çoğulculuğun sağlanabilmesi için yeni bir Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü hazırlanacaktır. Yeni İçtüzük ile yasama çalışmalarının iştirakçi, faal ve şeffaf formda yürütülmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda, komitelerin işleyişi, kontrol düzeneklerinin aktifliği ve muhalefetin kelam hakkı demokrasinin gereklerine uygun halde düzenlenecektir. Ayrıyeten, İçtüzüğün değiştirilmesi nitelikli çoğunluk koşuluna bağlanacaktır.
Yasama işlevinin hür, özgür ve bağımsız formda yerine getirilebilmesini sağlamak maksadıyla yasama bağışıklıkları tekrar düzenlenecektir. Bu kapsamda, yasama sorumsuzluğunun kapsamı genişletilecek ve yasama dokunulmazlığının istisnaları açıkça düzenlenerek belirsizliğe ve keyfiliğe son verilecektir.
1.3. Kanun Üretim Süreçlerinin Demokratikleştirilmesi
Demokrasinin özüyle bağdaşmayan, milletvekillerinin parlamenter etkinliklerini zayıflatan ve Meclis içerisinde katılımcılığı, tartışmayı ve müzakereyi etkisiz hale getiren torba kanun uygulamasına son verilecektir.
Bakanlar Kurulu’nun kanun kararında kararname çıkarma yetkisi, yetki kanununa dayanmak ve Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından konusu, sonları ve mühleti yetki kanununda açıkça belirtilmek kuralıyla kabul edilecektir. Lakin temel hak ve özgürlükler, kanun kararında kararnamelerle düzenlenemeyecektir.
Bu yetkinin, Anayasa’da öngörülen hudutlar çerçevesinde kullanılmasını temin etmek emeliyle kanun kararında kararnameler, Meclis’in siyasi kontrolüne ve Anayasa Mahkemesi’nin tüzellik kontrolüne tabi tutulacaktır.
Cumhurbaşkanı’nın, Meclis’in yasama fonksiyonunu zayıflatan veto yetkisine son verilecektir. Parlamentonun yasama fonksiyonu üzerinde değerli bir sonlandırma aracı olan bu yetki kaldırılacak, Cumhurbaşkanı’nın kanun imal süreçlerindeki yetkisi, sırf bir ikaz niteliği taşıyan “geri gönderme yetkisi” ile hudutlu tutulacaktır.
Yasama komitelerinin oluşumu ve işleyişi, yasama faaliyetlerinin niteliğini direkt etkilemektedir. Bu kapsamda, Meclis kurullarında muhalefetin tesirli biçimde temsil edilmesi sağlanacak, milletvekillerinin yasama faaliyetlerine yönelik takviye hizmetleri arttırılacak ve kurullar teknik kapasite bakımından güçlendirilecektir. Ayrıyeten, komitelerin çalışma prosedürlerini fonksiyonel hale getirecek önlemler alınacaktır.
Kanunların müzakeresinde ve metinlerin olgunlaşmasında kurul etabının yüklü bir yer tutması temin edilecek; bu hususta daha nitelikli kanun üretim sürecinin işletilmesi için teklif ve tasarıların komitelerde görüşülmesi esnasında ilgili sivil toplum ve meslek kuruluşları ile uzmanların görüşlerine başvurulması sağlanacaktır.
İçtüzük kararları ile kurullardaki ve Genel Kurul’daki açık görüşmeler canlı olarak yayınlanacaktır.
1.4.Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kontrol Yetkisinin Güçlendirilmesi
Yasama organının yürütmeyi denetleyebilmesi, kuvvetler ayrılığının sağlanması bakımından bir mecburilik olduğu üzere parlamenter sistemin sağlıklı işleyebilmesinin de koşuludur. Bu yetki, demokrasinin gerçekleştirilmesi gayesi ile de iç içedir. Hasebiyle, şeffaf ve hesap verebilir bir idare için Meclis’in millet ismine yürütmeden bilgi alabilmesini, aksaklıklar karşısında hükümete hesap sorulabilmesini sağlayacak araçlar arttırılacak ve var olan araçlar tesirli kılınacaktır.
Sözlü soru düzeneği belli bir müddette yanıt verilmesi mecburiliği ile kabul edilecek, bu kontrol sisteminin tesirli kılınması sağlanacaktır.
Yazılı soru önergesi düzeneği tesirli kılınacaktır. Yazılı soru önergelerine mühleti içerisinde karşılık verilmemesi halinde ilgili bakana yaptırım uygulanması sağlanacaktır.
Hükümet, Başbakan ve Bakanlar hakkında gensoru verme yetkisi tesis edilecektir. Hükümet ile Başbakan hakkında gensoru, yapıcı/kurucu güvensizlik oyu koşuluna bağlanacaktır.
Genel Görüşme ve Meclis Araştırması düzenekleri tesirli kılınacaktır. Bir yasama yılında en az 20 gün gündemi muhalefet tarafından belirlenen genel görüşmeler açılabilmesi mümkün olacaktır. Böylelikle Meclis, muhalefet partilerinin seslerini duyurabildiği, millet problemlerinin serbestçe konuşulduğu ve tartışıldığı bir “müzakere organı” haline getirilecektir. Kabul edilen Meclis Araştırması Komitesi raporlarının takibi için izleme sistemi belirlenecektir.
Meclis soruşturması düzeneği hem yapısal hem de fonksiyonel olarak tesirli hale getirilecektir. Bu kapsamda, gerekli kâfi sayılar düşürülerek meclis soruşturması aktifleştirilecek ve Meclis’in kontrol yetkisi güçlendirilecektir.
Şeffaflık ve hesap verebilirlik prensiplerinin gereği olarak, kamu kurum ve kuruluşlarının da Meclis tarafından tesirli biçimde denetlenmesi sağlanacaktır. Bu kontrolün fonksiyonel olabilmesi için Meclis kontrolü kapsamında davet edilen kamu vazifelilerinin davete icabet etmesi zarurî kılınacaktır.
Meclis Araştırma, Soruşturma ve Kontrol Komisyonları’nın yapısı ve çalışma yordamına dair düzenlemelerle bu komitelerin vazifelerini tesirli ve verimli biçimde yerine getirebilmeleri sağlanacaktır.
Komisyonların idaresine ait olarak, Meclis’te yer alan tüm siyasi parti kümelerinin adil bir halde temsil edilmeleri temin edilecektir.
Komisyon faaliyetlerinin gereğine uygun biçimde yerine getirilmesini temin etmek emeliyle Meclis kontrolü kapsamında davet edilen herkesin davete icabet etmesi zarurî kılınacak; kurulların çalışmalarının niteliğini arttırmak üzere gerekli bütçe ayrılacak, komitelere uzmanların ve akademisyenlerin iştiraki sağlanacaktır.
Yine bu kapsamda, devlet sırrı ve ticari sır kavramları, Meclis’in bilgi edinme ve kontrol yetkilerini engellemeyecek biçimde yine tanımlanacaktır.
1.5. Bütçe Hakkının Devredilmezliği
Vatandaştan toplanan vergilerin ne formda harcandığının tesirli formda denetlenebilmesi için Meclis’in bütçe hakkı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin devredilemez bir yetkisi ve kontrol aracı olarak düzenlenecektir. Bakanlıkların ve kamu kurumlarının bütçesinin, Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülmeden evvel ilgili kurullarda görüşülmesi sağlanacaktır.
Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Kesin Hesap Kurulu kurulacak ve kesin hesap kanun tasarılarının bu komitede görüşülmesi sağlanacaktır. Kesin Hesap Komisyonu’nun Lideri, ana muhalefet partisinden olacaktır.
Sayıştay raporlarının tamamının Kesin Hesap Komisyonu’na sunulması sağlanacaktır.
2. İSTİKRARLI ve HESAP VEREBİLİR YÜRÜTME
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile Türkiye Cumhuriyeti devletini ve milletin birliğini temsil eden, tarafsız ve siyasi sorumluluğu olmayan Cumhurbaşkanı ile yürütmenin asıl yetkili ve sorumlu kanadı olan, yasama organının içinden çıkan ve Meclis’e karşı siyasi sorumluluğu bulunan Bakanlar Kurulu’ndan müteşekkil bir yürütme organı oluşturulacaktır. Başbakan, Bakanlar ve Bakanlar Konseyi güçlendirilip tesirli hale getirilecek ve hükümet istikrarını sağlayıcı önlemler arttırılacaktır.
2.1. Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanı ile Meclis’in vazife müddetlerinin ayrıştırılması hedefiyle Cumhurbaşkanı’nın misyon mühleti 7 yıl olarak düzenlenecektir.
Cumhurbaşkanı’nın hem toplumun farklı bölümleri hem de Meclis’teki partiler karşısındaki tarafsızlığını tam manasıyla sağlayabilmek için sırf bir devir için seçilmesi kuralı benimsenecektir.
Cumhurbaşkanlığı makamı, milletin ve devletin birliğini temsil eden, devletin başı sıfatıyla temsili vazife ve yetkilere sahip, tarafsız bir makam olarak düzenlenecektir. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin varsa partisi ile ilişiği kesilecek ve vazifesi sona eren Cumhurbaşkanı faal siyasette vazife alamayacaktır.
Yürütmeye dair icrai yetkiler, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne karşı siyasi sorumluluğu olan Başbakan ve Bakanlardan oluşan Bakanlar Heyeti tarafından kullanılacaktır.
Cumhurbaşkanı’nın istisnai nitelikte tek başına yapabileceği süreçler Anayasa’da düzenlenecektir.
Cumhurbaşkanı’nın icrai bir yetkiye sahip olmamasına paralel olarak misyonu ile ilgili siyasi sorumsuzluğu temel olacaktır. Bununla birlikte, Cumhurbaşkanı’nın hukuksal ve cezai sorumluluğuna ait temeller Anayasa’da düzenlenerek yargılama makamı ve yordamı açıkça belirtilecektir.
2.2. Bakanlar Kurulu
Başbakan, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ortasından parlamenter sistem gelenek ve prensiplerine uygun olarak belirlenecektir. Başbakan’ın belirlenmesi bakımından, Cumhurbaşkanı Meclis’te en çok milletvekiline sahip siyasi partiye hükümeti kurma misyonunu verecektir. Hükümetin Anayasa’da öngörülen müddette kurulamaması halinde bu misyon, milletvekili sayısıyla gerçek orantılı olarak başka siyasi partilere sırasıyla verilecektir.
Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri yahut muhtaçlık halinde milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar ortasından Başbakan tarafından atanacaktır. Bakanlar Heyeti, Başbakanın başkanlığında toplanacaktır.
Yetkide ve sorumlulukta paralellik unsuru yeterince Başbakan ve Bakanlar Konseyi Meclis’e karşı sorumlu olacaktır. Buna nazaran Başbakan ve Bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne karşı ferdi ve kolektif olarak sorumlu tutulacaktır.
Hükümetin kurulmasını kolaylaştırmak maksadıyla hükümetin kurulmasında kolay çoğunluk, düşürülmesinde ise Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğu temel alınacaktır.
Hükümete istikrar kazandırmak için gensoru ile yapan güvensizlik oyu birleştirilecek, hükümetin düşürülebilmesi, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin üye tam sayısının salt çoğunluğuyla yeni hükümetin seçilmesi kuralına bağlı olacaktır. Böylelikle bir yandan hükümetin düşürülmesi zorlaştırılırken başka yandan muhtemel hükümet krizleri de önlenecektir. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde yeni hükümetin kurulması teminat altına alınmadan mevcut hükümet düşürülemeyecektir.
2.3. Fevkalâde Hal Yönetimi
Cumhurbaşkanı’nın ya da Bakanlar Kurulu’nun tek başına OHAL ilan etme yetkisi olmayacaktır. OHAL ilan etme yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu’na ilişkin olacaktır. Bu yetki, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onayına tabi tutulacaktır.
OHAL rejiminin istisnai niteliğinin bir gereği olarak OHAL için öngörülen müddetler kısaltılacaktır.
OHAL rejiminin keyfi bir idareye dönüşmesine pürüz olmak emeliyle inanılmaz hal kanun kararında kararnamelerine hukuk sistemimizde yer verilmeyecektir. Bu kapsamda, harika halin hukuk devletinin garantileri çerçevesinde sürdürülmesini sağlamak üzere, Fevkalâde Hal Kanunu’nda gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
3. BAĞIMSIZ ve TARAFSIZ YARGI
Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı unsuru, adaletin tesisinin taban kaidesi, demokratik hukuk devletinin garantisi, hak ve özgürlüklerin teminatıdır. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistemde yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığını sağlayabilmek ve yargı organlarının süratli, aktif ve verimli çalışıp adil kararlar verebilmesini temin edebilmek ismine Yargıçlar ve Savcılar Heyeti tekrar yapılandırılacak, yüksek yargı şuraları ile yüksek yargı organlarının yapıları, bağımsızlıkları ve demokratik meşruiyetleri güçlendirilecek ve yürütme organının müdahalesini engelleyecek önlemler alınacaktır.
3.1. Yargı Sistemi ile Hakimlik ve Savcılık Mesleği
Yargı bağımsızlığının tesisi için anayasal ve yasal düzenlemelerin yanında yapısal bir dönüşüm gerçekleştirilecektir.
Hakimlik teminatı güçlendirilecek, yargıçlara coğrafik teminat garantisi sağlanacaktır.
Hâkimlik mesleği ile savcılık mesleği, tam bağımsızlık için, birbirinden ayrılacaktır.
Hâkimlerin idari misyonları istikametinden Adalet Bakanlığı’na bağlı olduğuna ait Anayasa kararı kaldırılacaktır.
Hakimlik ve savcılık meslekleri ortasında geçiş fakat ilgilinin isteği ile mümkün olacaktır.
Cumhuriyet Başsavcılığı’na bağlı İsimli Kolluk Teşkilatı kurulacaktır.
Hâkim ve savcıların mesleğe kabullerinde ve yükselmelerinde objektif kriterler temel alınacaktır.
Özel yargılama yollarına ve özel yetkili mahkeme uygulamasına son verilecektir.
Sulh Ceza Hakimlikleri’nin vazife, yetki ve işleyişleri hukuk devletinin gereklerine nazaran yine düzenlenecektir.
Tutuklamanın istisna olması unsurunun titizlikle uygulanması için gerekli önlemler alınacaktır.
Hukuk eğitiminin kalitesini yükseltmek emeliyle hukuk fakültelerinin sayısı azaltılacak, akademik takımları ve müfredatı konularında kapsamlı iyileştirmeler yapılacaktır.
Yargılamanın her evresinde ve duruşma salonlarının nizamında sav ve savunma ortasında “silahların eşitliği” prensibinin uygulanması sağlanacaktır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kararlarının uygulanması, hukuk devleti ve anayasanın üstünlüğü unsurunun en değerli gereklerindendir. Bu kararların uygulanmaması ya da uygulanmasının geciktirilmesi, tüzel güvenlik bakımından önemli bir sıkıntıdır. Bu nedenle, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ile uyumlu kararlar alınmasını ve bu mahkemeler tarafından verilen kararların derhal uygulanmasını sağlayacak düzenlemeler yapılacaktır.
Hâkimlerin terfilerinde, kararlarını verirken ihtimamlı davranmalarını sağlamak maksadıyla verdikleri kararların Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarıyla ahengi temel ölçütlerden biri olarak kabul edilecektir.
Görevini berbata kullanmak suretiyle Anayasa Mahkemesi yahut Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin verdiği hak ihlali kararına sebep olup devleti tazminata mahkûm ettiren ve ziyana uğratan yargıçlara ve savcılara bu tazminat ve zararın rücu ettirilmesi sağlanacaktır.
3.2. Yargıçlar Heyeti ve Savcılar Kurulu
Yargı sistemi içerisinde farklı misyonlara ve pozisyonlara sahip olan hâkimlik mesleği ile savcılık mesleği birbirinden ayrılacak, Yargıçlar ve Savcılar Konseyi (HSK) kaldırılacak, Yargıçlar Heyeti ve Savcılar Şurası halinde iki farklı konsey oluşturulacaktır. Böylelikle her bir meslek kümesi için misyonun gereklerine uygun farklı düzenlemeler ve garantiler öngörülecektir.
Yüksek Yargı Kurulları’na üye seçimi, yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığının sağlanması bakımından kıymetlidir. Bu çerçevede, yüksek konseylerde çoğulculuğun, hesap verebilirliğin ve demokratik meşruiyetin sağlanması için üyelerin yarısının Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilmesi öngörülecektir. Nitelikli çoğunluk kuralının sağlanamaması halinde üyeler kura yolu ile belirlenecektir. Üyelerin başka yarısı ise Yargıtay, Danıştay, Türkiye Barolar Birliği, isimli ve idari yargı birinci sınıf hakim ve savcılar tarafından, kendi mensupları ortasından direkt seçilecektir.
Bağımsızlık unsurunun güçlendirilmesi için Adalet Bakanı ve Müsteşarı, Yargıçlar Kurulu’nda yer almayacaktır.
Hukuk devleti olmanın gereği olarak Yüksek Yargı Kurulları’nın disiplin kararları da yargı kontrolüne açık hale getirilecektir.
3.3. Barolar ve Türkiye Barolar Birliği
Avukatlık mesleği, yargılama sürecinin temel ögelerinden biri olarak adalete erişim, temel hak ve hürriyetlerin korunması ve hukuk sisteminin tesisi bakımından hayati kıymete sahiptir. Bu kıymeti münasebetiyle avukatlık mesleğinin bağımsız ve özgür bir formda yerine getirilmesi temin edilecektir. Bu kapsamda, yargının kurucu ögesi olan savunma (avukatlık mesleği), anayasal garantiye kavuşturulacaktır.
Çoklu baro uygulamasına son verilecektir.
Baro ve Türkiye Barolar Birliği seçimlerinde temsilde adalet prensibi temel alınacaktır.
3.4. Anayasa Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi, anayasal sistemin, temel hak ve hürriyetlerin garantisidir. Bu değeri hasebiyle Anayasa Mahkemesi’nin misyon ve yetkileri genişletilerek güçlü ve tesirli kontrol için Mahkeme yine yapılandırılacaktır. Temel hak ve hürriyetlerin daha güçlü formda korunabilmesi için ferdî müracaatın kapsamı, mevzu ve başvurulabilecek haklar bakımından genişletilecektir.
Kamu hukukî bireylerinin de ferdi müracaat hakkı kabul edilecektir. Anayasa Mahkemesi organ uyuşmazlığı davaları bakımından da yetkilendirilecektir. Böylelikle yasama, yürütme, yargı organları ile siyasi partiler ya da Anayasa’da düzenlenen kurumlardan biri, bir başka anayasal organ ya da kurumun anayasal yetkilerini aştığı argümanıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilecektir.
Mahkemenin artan iş yükü karşısında çalışma tarzı güzelleştirilerek, kısım ve üye sayısı arttırılacaktır.
Anayasa Mahkemesi’nin bağımsızlığını etkileyen ögelerden biri, üyelerin seçilme tekniğidir. Bu çerçevede, Anayasa Mahkemesi’nin üyelerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, Danıştay, Yargıtay, Sayıştay, Türkiye Barolar Birliği ve Üniversitelerarası Konsey tarafından belirlenen üç katı aday içerisinden üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilmesi öngörülecektir.
Üç üye ise üst seviye kamu vazifelileri, öğretim üyeleri, en az 15 yıl mesleği icra etmiş özgür avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri ortasından Cumhurbaşkanı tarafından seçilecektir.
Yargıtay, Danıştay ve Sayıştay tarafından belirlenecek adayların en az 5 yıl Yüksek Mahkeme üyesi olarak vazife yapmış olması kuralı aranacaktır.
Mahkeme üyelerinin en az dörtte üçünün hukukçu olması zarurî olacaktır.
Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açabileceklerin kapsamı genişletilecektir.
Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki siyasi parti kümeleri ve Meclis üye tam sayısının onda biri kadar milletvekili tarafından iptal davası açılabilecektir.
3.5. Danıştay ve Yargıtay
Yargıtay üyeleri, Yargıçlar Heyeti ve Savcılar Heyeti tarafından seçilecektir.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Vekili, Yargıtay Genel Heyeti tarafından seçilecektir.
Danıştay üyelerinin dörtte üçü Yargıçlar Heyeti ve Savcılar Konseyi tarafından, dörtte biri Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilecektir.
Yüksek yargı organları üyeleri, yaş hadleri dolana kadar vazifelerine devam edebileceklerdir.
3.6. Yüksek Seçim Kurulu
Yüksek Seçim Kurulu’nun hukuksal niteliğine ait tartışmalar uygulamada çeşitli meselelere yol açmaktadır. Bu nedenle, Yüksek Seçim Şurası Anayasa’da yargı kısmı içerisinde bir yüksek mahkeme olarak düzenlenecek, heyetin niteliği açıklığa kavuşturulacaktır.
Yüksek Seçim Konseyi, idari ve yargısal vazifeleri bakımından iki daireye ayrılacaktır.
Yargısal vazifesi olan şura bir yüksek yargı organı olarak, idari misyonu olan şuranın aldığı kararlara yapılan itirazları da karara bağlayacaktır.
3.7. Sayıştay
Demokratik hukuk devletinin bir gereği olarak hesap verebilirliği sağlamak hedefiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi ismine misyon yapan Sayıştay, Anayasa’da bir yüksek mahkeme olarak düzenlenecektir. Sayıştay’ın kuruluş ve işleyişine ait asıllar, anayasal garantiye kavuşturulacaktır. Hesap verebilir ve şeffaf bir idare anlayışıyla Sayıştay kontrolünün kapsamı, tüm kamu kurum ve kuruluşlarını içerecek formda genişletilecektir.
Üyelerinin tamamı Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üçte iki nitelikli çoğunlukla seçilecektir
B. DEMOKRATİK HUKUK DEVLETİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
Hukukun ve demokrasinin gerekleri fakat bireyin ve sivil toplumun güçlendiği, temel hak ve özgürlüklerin tam manasıyla teminata kavuştuğu, tabir ve basın özgürlüğünün sağlandığı, kanun önünde eşitlik unsurunun hayata geçtiği, etraf kıymetlerinin ve haklarının korunduğu, toplumsal adaletin gerçekleştiği bir sistemde yerine getirilebilir.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile;
• Çoğulcu, iştirakçi ve özgürlükçü demokrasinin hâkim olduğu bir sistem oluşturulacaktır.
• Türkiye’nin hukuka bağlı, herkesin insan onuruna yaraşır bir hayat sürdüğü ve toplumsal refah standartlarına ulaştığı bir ülke haline gelmesi sağlanacaktır.
• Türkiye; bayanların, çocukların, gençlerin ve tüm vatandaşların geleceğe umutla baktığı, toplumsal barış ve huzurun tesis edildiği keyifli bir ülke olacaktır.
• Kamu idaresi; hukuka bağlı, liyakate dayanan, hesap verebilir ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulacaktır.
1. TEMEL HAK ve ÖZGÜRLÜKLER
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile hukuk devleti ve çoğulcu demokratik toplumun gerekleri sağlanacaktır. Bu kapsamda, milletlerarası mukaveleler ve üniversal kıymetler çerçevesinde temel hakların ve başta tabir ile basın özgürlüğü olmak üzere tüm özgürlüklerin garanti altına alındığı; bireylerin ve sivil toplumun güçlendirildiği, etraf haklarının ve sürdürülebilirliğin sağlandığı, kadın-erkek eşitliğinin tesis edildiği özgür ve demokratik bir Türkiye inşa edilecektir.
Temel hak ve özgürlükler; lisan, din, mezhep, ırk, cinsiyet, siyasi ve toplumsal aidiyet farkı gözetmeksizin tüm beşerler için teminata kavuşturulacak ve iç hukukumuz memleketler arası standartlarla uyumlu kılınacaktır. Ötekileştirme hissi doğuran tüm uygulamalar ortadan kaldırılacaktır.
1.1. Fikir ve Tabir, Toplantı ve Şov Yürüyüşü ile Örgütlenme Özgürlükleri
Çoğulcu ve özgürlükçü demokrasi anlayışı temel alınarak temel hak ve özgürlüklere ait anayasal ve yasal garantiler sağlanacak, hak ve özgürlüklerin kullanımına mahzur teşkil eden uygulamalara son verilecektir.
Düşünce ve tabir, toplantı ve şov yürüyüşü ile örgütlenme özgürlüklerinin kullanımını engelleyen ya da ölçüsüz formda sonlandıran mevzuat tekrar düzenlenecek, demokratik toplumun gereklerine uygun olarak bu özgürlüklerin üzerindeki her türlü baskıya son verilecektir.
Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yerleşik içtihatları mucibince söz özgürlüğü şiddete teşvik, nefret söylemi ya da kişilik haklarına atak durumları dışında sınırlandırılamayacaktır.
İnternet mevzuatı, memleketler arası standartlara uygun olarak söz özgürlüğünü kısıtlamayacak ve kişilik haklarını ihlal etmeyecek halde yine düzenlenecektir.
Toplantı ve şov yürüyüşü hakkına ait mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ışığında tekrar düzenlenerek bu hakla ilgili bildirim uygulamasının yönetim tarafından keyfi halde kullanılması engellenecektir.
1.2. Din ve Vicdan Özgürlüğü
Din ve vicdan özgürlüğünü teminat altına alan demokratik laik hukuk devleti çoğulcu toplum sisteminin temelidir. Herkesin inancına, kanaatine ve ömür biçimine hürmet duyulduğu, şahısların din, inanç ve hayat usulü fark etmeksizin özgürce yaşadığı, herkesin kendi kimliğiyle ve kendisi olarak eşit formda toplumsal, kamusal ve siyasal yaşama katıldığı bir sistem inşa edilecektir.
1.3. Bayan Hakları
Kadınlar; eğitim, çalışma hayatı ve karar alma düzeneklerine katılma üzere büyük meselelerle ve eşitsizliklerle karşı karşıyadır. Çoğulcu demokratik siyasal sistemin inşası ve güçlü bir toplum yapısı için bayanın toplumsal, siyasal ve ekonomik durumunun güçlendirilmesi temeldir.
Bu hedefle toplumun ve hayatın her alanında, tüm karar alma sistemlerinde kadın-erkek eşitliğini sağlamak ve korumak öncelikli bir devlet siyaseti haline getirilecek; bu hususta yasal ve yapısal gereklilikler sağlanacaktır.
Kadına yönelik şiddetle aktif formda uğraş edilecek, şiddetin önlenmesi ismine memleketler arası mukaveleler ve ulusal mevzuat kararları tesirli halde uygulanacaktır. Bayana karşı işlenen cürümlerle ilgili Türk Ceza Kanunu’nda gerekli düzenlemeler yapılacaktır. Failler için caydırıcı cezalar öngörülecek, cezaların seçenek yaptırımlara çevrilmesi engellenerek infazının derhal uygulanması sağlanacak, uygulanan indirim sebepleri yine düzenlenecektir.
Eğitim müfredatına ilkokul birinci sınıftan itibaren insan hakları ve kadın-erkek eşitliği dersleri konulacaktır.
Kız çocuklarının eğitim hakkı garanti altına alınacak ve bu hakka erişimin önündeki tüm maniler kaldırılacaktır.
Adaletli bir çalışma hayatı için bayanların garantili çalışma, eşit işe eşit fiyat, iş-özel hayat istikrarının kurulmasına yönelik, milletlerarası standartlar doğrultusunda, gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
1.4. Basın Özgürlüğü
Basın özgürlüğü garanti altına alınacak, basının özgür bir halde misyon yapacağı inançlı, çoğulcu ve elverişli bir ortam sağlanacaktır. Bu kapsamda, gazetecilere karşı ceza soruşturmasına münasebet yapılan mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları çerçevesinde tekrar düzenlenecektir.
TRT ve Anadolu Ajansı, bağımsızlık ve tarafsızlık temellerine nazaran tekrar yapılandırılarak bu kurumların vazifelerini yeterince ifa etmeleri sağlanacak; keyfi akreditasyon kararları engellenecek, basın kartlarının verilmesinde ve mesleğe kabulde meslek kuruluşlarının belirleyici olması sağlanacaktır.
Medya sahipliği ve finansmanı şeffaf hale getirilecek, medyada monopolleşme ve kartelleşmeyi önlemek emeliyle yasal ve yapısal önlemler alınacaktır. Basında monopol ve kartel oluşmaması ve medya kuruluşlarının denetlenmesi emeliyle Rekabet Kurumu’na resen inceleme yetkisi verilecektir.
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun misyonunu bağımsız ve tarafsız olarak yerine getirebilmesi için yasal ve yapısal değişiklikler yapılacak, şuranın idari ve mali bağımsızlığı garanti altına alınacaktır. Konseyin üyeleri, üye yapısında çoğulculuğu sağlamak üzere alanında uzman şahıslar ve meslek kuruluşları temsilcileri ortasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecektir.
Basın İlan Kurumu’nun yapısı ve üye seçimi basın özgürlüğüne uygun halde yine düzenlenecek, kurumun misyonunu bağımsız ve tarafsız olarak yerine getirebilmesi için yasal ve yapısal değişiklikler yapılacaktır.
1.5. Sivil Toplum
Sivil toplum, demokratik toplumun asli bir ögesidir. Sivil toplum kuruluşlarına yönelik ayrımcılığa ve baskıya son verilecek, bu kuruluşların özgürce çalışabileceği inançlı, çoğulcu ve elverişli bir ortam oluşturulacaktır. Sivil toplum kuruluşlarının faaliyetlerini keyfi bir biçimde engelleyen düzenlemeler kaldırılacak, demokratik toplumun gereklerine uygun düzenlemeler yapılacaktır. Kamu kuruluşlarının karar alma süreçlerine ve çalışmalarına sivil toplum kuruluşlarının iştirakinde “açık kapı ilkesi” temel alınacak, bu kuruluşların kamu faydası statüsü ve vergi muafiyeti üzere takviyelerden yararlanmasında eşit, adil ve şeffaf bir prosedür uygulanacaktır.
1.6. Toplumsal Haklar
Her bir vatandaşımızın insanca bir ömür sürdürebilmesi kuralını sağlayan tedbirlerin alınması toplumsal devlet anlayışının zarurî bir gereğidir. Bu kapsamda refahın adil bölüşümü sağlanacak, toplumsal haklar ve devlet yardımları insan onuruna yaraşır hak temelli bir yükümlülük olarak güçlendirilecektir.
Engelli vatandaşlarımızın çalışma hayatı dahil toplumsal hayatın tüm alanlarına tam iştiraklerinin önündeki mahzurlar kaldırılacaktır.
1.7. Etraf Hakları ve Sürdürülebilirlik
Sağlıklı bir ekosisteme sahip dünyaya doğma hakkı gelecek jenerasyonların hakkıdır. Meğer global ekolojik kriz, süratli ve yıkıcı tesirleriyle her zamankinden daha görünür bir sorun haline gelmiştir. Ormanların yok olması, sera gazı emisyonlarının artması, yenilenemeyen kaynakların tükenmesi, su kaynaklarının kirlenmesi, çölleşme, su baskınları ve iklim değişikliği üzere çeşitli sıkıntılara yol açan ekolojik kriz, mevcut ve gelecek jenerasyonları etkilediği üzere bütün canlı ömrü ve tabiat üzerinde büyük bir tahribata yol açmıştır. Hakikaten iklim krizi, çok hava olayları, ekosistemlerin yok olması, besin güvenliği ve pak su kaynaklarının yok olması, 21. yüzyılda insanlığı tehdit eden temel hususlar olarak öne çıkmaktadır. Bu hedefle etraf haklarına ait anayasal ve yasal düzenlemeler milletlerarası hukukla uyumlu hale getirilecek, Anayasa’da doğal hayat kaynakları ve etrafın korunması konusundaki devletin yükümlülükleri açık biçimde düzenlenecektir. Devlet, toplum sıhhatinin korunması ve refahının sağlanması emeliyle içme suyu kaynaklarını, tarım alanlarını, ormanları ve hayvanları korumakla; hava ve deniz kirliliği ile çölleşme başta olmak üzere başka bölgesel iklim krizlerine karşı çaba etmekle ve sistemli kentleşmeyi sağlamakla yükümlü kılınacaktır. Tarafı olduğumuz Paris İklim Anlaşması’nda öngörülen global ortalama yüzey sıcaklığındaki artışı 2 derece ile sonlandırma ve mümkünse 1,5 derecenin altında tutma maksadını gerçekleştirmeye yönelik tesirli düzenlemeler yapılacaktır. Bu kapsamda güç sisteminde yenilenebilir güç ve iklim dostu teknolojilerin oranı arttırılacaktır. Sanayi, ulaşım, inşaat, tarım, atık idaresi üzere çeşitli bölümlerde iklim gayelerine ulaşmaya yönelik dönüşümler gerçekleştirilecektir. Kelam konusu maksatların sağlanmasına yönelik tesirli önlemler alınacaktır. Okul öncesi eğitimden başlayarak bireylerde pratik alışkanlıklar oluşturmayı hedefleyen güçlü bir etraf şuuru verilmesi sağlanacak, çevresel meseleler hakkındaki toplumsal farkındalık arttırılacaktır.
Yargı sisteminde etraf konusunda uzmanlaşmış yargıçların vazife yapacağı “Çevre Mahkemeleri” kurulacaktır.
2. KAMU YÖNETİMİ
Yürütme organının oluşumunda ve yapısında yapılan değişiklikler ışığında, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile adil ve tarafsız bir kamu idaresi oluşturulacak, yönetimin şeffaf ve hesap verebilir olması sağlanacak, lokal idarelerin yetki ve sorumlulukları arttırılacak, yolsuzlukla uğraş için yasal ve yapısal düzenlemeler yapılacaktır.
2.1. Kamu İdaresi İlkeleri
Kamu idaresi; eşitlik, tarafsızlık, liyakat, hukuka uygunluk, tesirlilik ve şeffaflık prensiplerine nazaran vatandaş odaklı bir biçimde örgütlenecektir. Devletin her kademesinde açıklık, şeffaflık, denetlenebilirlik ve hesap verebilirlik prensiplerinin gerekleri yerine getirilerek güzel bir yönetişim tesis edilecektir. Tüm kamu kurumları, işlev ve aktiflikleri gözden geçirilerek muhtaçlıklar doğrultusunda tekrar yapılandırılacaktır. Paralel tüm kurum ve şuraların faaliyetlerine son verilecektir. Kamu idaresinde bayan yöneticilerin sayısı arttırılacaktır.
2.2. Kamuya Alımda Liyakat ve Mülakat
Kamu misyonuna alınmada her kademede liyakat ve eşitlik prensipleri hâkim kılınacak, şeffaflık sağlanacaktır. Mülakat uygulamalarına son verilecek, yazılı imtihan sonuçları temel alınacaktır. Yazılı imtihanda en yüksek puan alandan başlamak üzere işçi alımı yapılacaktır. Yapılacak işin niteliği gereği kelamlı mülakat yapılması
zorunlu haller istisnai olarak kanunla düzenlenecektir. Bu kelamlı imtihanlarda adaylara yöneltilecek sorular kura yoluyla belirlenecek, kelamlı imtihan ve mülakatlar kayda alınacaktır. Yönetimin her sürecinin yargıya tabi olması unsuru mucibince, ilgilinin imtihana karşı yasal yollara müracaatı halinde bu kayıtlar yargı organı tarafından dikkate alınacaktır.
2.3. Yolsuzlukla Faal Mücadele
Yolsuzlukla faal uğraş edilebilmesi için toplumsal farkındalık ve hassaslık arttırılacak, yolsuzlukla uğraşa yönelik mevzuat, Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi (GRECO)’nun tavsiye kararlarıyla tam uyumlu hale getirilecek; idari, yargı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi kontrolü etkinleştirilecektir. Yolsuzluklara yönelik kontrolün aktifliğini arttırmak için ulusal kontrol standartları belirlenecektir. Kamu İhale Kanunu yenilenecek, ihale mevzuatı tek kanunda düzenlenecektir. İhale ve satın alma süreçlerinin kamuoyuna açık bir formda yapılması sağlanacaktır. Kamu alımları ve ihalelerde rekabeti ortadan kaldıran, ihaleyi istisna, keyfiliği kural haline getiren, yolsuzluk kapısını açık tutan istisna ve muafiyet kararları kaldırılacaktır. Kamu ihalelerinde, ihalenin her etabında ve ihale sonrasında eşitlik prensibine uygun hareket edilecektir.
Mali Hataları Araştırma Konseyi (MASAK) tekrar yapılandırılarak mali cürümlerle çabada daha tesirli kılınacaktır.
2.4. Mahallî Yönetimler
Yerel gereksinimler, nüfus artışı, çevresel meseleler ve vatandaşların talep ve beklentilerindeki çeşitlilik, kamu hizmetlerindeki verimlilik ve tesirlilik dikkate alınarak mahallî idarelerin yetki ve sorumlulukları arttırılacaktır.
Yerel idarelerde güzel yönetişimin gereği olarak demokratik iştirak, şeffaflık ve hesap verebilirlik unsurları hâkim kılınacaktır. Merkezi idarenin mahallî idareler üzerindeki idari kontrolünün hudutları açıkça belirlenecek ve yerindelik kontrolü manasına gelen vesayet uygulamalarına son verilerek yeni bir merkez-yerel istikrarı kurulacaktır.
Yerel idarelerin gelirleri ile ilgili tekrar düzenleme yapılacak, borçlanma ana gelir kaynağı olmaktan çıkarılacak, mahallî idarelere genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan hisse arttırılacak ve öz kaynaklarını arttırma imkanı sağlanacaktır.
Seçimle gelenin seçimle gitmesi teminat altına alınacak, lokal idarelerde seçme ve seçilme hakkını yok sayan kayyum uygulamalarına son verilecektir.
Seçilmiş yöneticilerin vazifelerine bir yargı kararı olmadıkça son verilemeyecektir. Misyon cürümleri sebebiyle hakkında soruşturma başlatılan mahallî yöneticilerin süreksiz olarak vazifeden uzaklaştırılmaları da fakat yargı kararı ile mümkün olacaktır. Seçilme yeterliliğini kaybeden ya da süreksiz olarak misyondan uzaklaştırılan belediye lideri yerine yeni lider, belediye meclisi tarafından seçilecektir.
Yerel idarelerin meclislerinin bütün toplantılarının kamuya açıklığı unsuru kurumsallaştırılacaktır.
Kentin geleceğini ilgilendiren kıymetli karar alım süreçlerine muhtarların, meslek kuruluşlarının, sivil toplumun ve bilim insanlarının iştiraki sağlanacaktır.
2.5. Akademik Özgürlük ve Üniversiteler
Yükseköğretimde bilimsel üretimin ve özgür fikrin engellenmesine son verilecek, özgür ve çoğulcu bir sistem oluşturulacaktır. Araştırma ve eğitim-öğretimde kalite arttırılacak, akademik özgürlüğün tesisi için gerekli garantiler sağlanacaktır. Üniversitelerin bilimsel özerkliğinin yanında idari ve mali açıdan özerklikleri de anayasal teminat altına alınacaktır.
Yükseköğretim Şurası kaldırılarak yerine uyum vazifesi ile sonlandırılmış ve üyelerin seçim yolu demokratik meşruiyet aslına dayanan üniversiteler ortası bir konsey tesis edilecektir.
Rektör ve dekan atamaları yine düzenlenecektir. Buna nazaran öğretim üyeleri kendi üniversitelerinin rektörünü aday olan öğretim üyeleri ortasından seçecektir. Dekanların öğretim üyeleri tarafından yapılacak seçim sonrasında rektör tarafından atanması kuralı benimsenecektir. Dekan adaylarının uzmanlık alanlarının ilgili fakültenin niteliğine uygun olması temel alınacaktır.
2.6. Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
Düzenleyici ve denetleyici kurumların oluşumunda ve çalışmasında düzgün yönetişimi sağlamak ismine liyakat, şeffaflık, tarafsızlık, çoğulculuk, hesap verebilirlik ve ulaşılabilirlik unsurları temel alınacaktır. Kurumlar idari ve mali özerkliğe kavuşturulacaktır. Kurumların bağımsızlıklarının tesisi ve yürütmenin müdahalelerine karşı korunmaları için yasal ve yapısal tedbirler alınacaktır.
Kurumlara atanacak üyelerin yetkinliklerini objektif olarak ortaya koyacak kriterler belirlenecektir. Para siyaseti ve mali siyasetlerin belirlenmesi ve uygulanması fonksiyonlarını ifa eden kurumların üye ve lider seçimi, en fazla iki devir olmak üzere uzmanlık temeline riayet edilerek Bakanlar Konseyi tarafından yapılacaktır. Bu bireylerin istifa, hastalık vb. nedenler dışında vazifeden alınmamaları teminat altına alınacaktır. Bunun dışındaki kurumlara yapılacak atamalar ile kurumların kontrolünde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin daha belirleyici ve faal olması sağlanacak, kurumların üye yapılarında çoğulculuk temel alınacaktır.
Düzenleyici ve denetleyici kurum işçilerinin misyonları sırasında tâbi oldukları yasaklar ile misyondan ayrıldıktan sonra kamu misyonu ile ilişkili dallarda hangi kurallarda çalışabileceklerine dair detaylı yasal düzenleme yapılacaktır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası başta olmak üzere, düzenleyici ve denetleyici kurumların bağımsızlığını zedeleyecek hiçbir uygulama ve düzenlemeye müsaade edilmeyecektir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın tam bağımsızlığının sağlanması için yasal ve yapısal tedbirler alınacak, bankanın araç ve operasyon bağımsızlığı siyasi müdahalelere karşı korunacaktır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, para siyasetinin uygulanmasında tek karar merci olacaktır.
Kamu Denetçiliği Kurumu; tüm kamu kurum ve kuruluşlarını kontrol ve resen soruşturma yetkileriyle donatılacak, kurumun bağımsızlığı tesis edilecektir. Baş denetçi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecektir.
İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, “Paris İlkeleri” yeterince özerk ve uzman bir insan hakları müdafaa ve ilerletme kurumu olarak tekrar yapılandırılacaktır.
Kişisel Dataları Muhafaza Kurulu’nun çalışmalarını memleketler arası alandaki gelişmeler ve Avrupa Birliği’nin Genel Data Müdafaa Yönetmeliği (GDPR) kapsamında faal ve verimli bir biçimde yerine getirmesini sağlayacak önlemler alınacaktır.
3. SİYASİ ETİK KANUNU
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin, bakanların, kamu vazifelilerinin ve siyasi makam sahiplerinin yolsuzluklarını önleyecek mevzuatın yetersiz olması ve var olan kararların uygulanmaması nedeniyle siyasette şeffaflık sağlanamamış, rüşvet ve yolsuzluklar engellenememiştir. Bu doğrultuda Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin, bakanların, siyasi parti genel merkez yöneticilerinin ve belediye liderlerinin vazifelerini yerine getirirken uymaları gereken siyasi etik unsurlarının düzenlenmesi gayesiyle Siyasi Etik Kanunu hazırlanacaktır.
Bu Kanun’da kelam konusu bireylerin etik davranış unsurları, vazifeleri ile bağdaşmayan işler, mal bildiriminde bulunması, çeşitli çıkar çatışması durumlarında beyan yükümlülüğü, armağan alma yasağı ve tesirli bir kontrol ve yaptırım sistemi konuları Avrupa Birliği Müktesebatı ve unsurları ile Avrupa Kurulu Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi (GRECO)’nun Tavsiye Kararları’na uygun olacak biçimde detaylı olarak düzenlenecektir.
Kanun kapsamındaki bireylerin misyonlarını yerine getirirken; adalet, eşitlik, dürüstlük, ayrımcılık yapmama, objektiflik, açıklık, şeffaflık, hesap verebilirlik, genel faydası gözetme, pozisyon, unvan ve yetkilerini kullanarak ferdî menfaat sağlamama, çıkar çatışması olacak hallerden kaçınma, yasama faaliyetlerini etkilemeye dönük teşebbüslere ait açıklık ve şeffaflık prensiplerine nazaran hareket etmesi sağlanacaktır.
Kanun kapsamındaki bireylerin; misyon, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları yahut üçüncü bireyler lehine etik dışı aracılıkta bulunması, akraba, eş, dost yahut başka tanıdıklarını kayırması, rastgele bir nedenle ayrımcılık yapması engellenecektir.
Kanun kapsamındaki şahıslar; iş ve süreçlerinde lisan, din, mezhep, felsefi inanç, siyasi niyet, ırk, cinsiyet, bölgecilik ve gibisi sebeplerle ayrım yapamayacak, temel hak ve özgürlüklere ters aksiyon ve telaffuzlar ile kanun önünde eşitliği engelleyen davranış ve uygulamalarda bulunamayacaktır.
Kanun kapsamındaki şahısların mal beyanlarını yenileme mühleti kısaltılarak, 2 yılda bir mal beyanı vermeleri öngörülecektir. Beyan yükümlülüğünün kapsamı genişletilerek şahıslar vazifeleri ile ilgili çıkar çatışması oluşturan ya da oluşturabilecek durumları, kendilerine sunulan imkânlar ile bu imkânların kullanım alanları ve vazifeyle bağdaşan işleri de ilgili makama bildirmekle yükümlü kılınacaktır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ve bakanların davranışlarında kamu faydasını gözetmesi, ferdî çıkarla kamu faydasının çatışmasından kaçınması sağlanacaktır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri misyon mühletleri boyunca elde ettikleri gelirleri beyan etme kuralıyla hür meslek ve ferdi işletme faaliyetlerinde bulunabilecektir. Fakat bu
