Resmi enflasyon yüzde 60’ı, bağımsız iktisatçıların oluşturduğu ENAG’ın ölçtüğü enflasyon yüzde 140’ı geçti. Dünyada enflasyonun bu kadar yüksek olduğu çok az ülke var.
Venezüella, Sudan, Lübnan, Zimbabve, Türkiye… Yalnızca bu bile Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Hazine Maliye Bakanı Nebati’nin “Dünyada enflasyon arttığı için Türkiye’de artıyor” tezinin hakikat olmadığını gösteriyor. Asıl sorun içeride.
Enflasyonun asıl nedeni, TL’de yaşanan inanılmaz kıymet kaybı. Başkanlık sisteminin dört yıllık kısa tarihine üç kur krizi sığdı. Türk Lirası yalnızca geçen yıl dolar karşısında yüzde 44 bedel kaybetti. Başkanlık sisteminin resmen başladığı 2018 yılının Haziran ayında dolar 4.5 liraydı. Bugün 15 lira.
Dolar artınca enflasyon artıyor. Buna geçişkenlik deniyor. Yeni bir araştırmaya nazaran döviz kurundaki değişim, tüketici enflasyonundaki değişimin yüzde 37’sini, üretici enflasyonundaki değişimin yüzde 61.6’sını açıklıyor.
Öyleyse asıl soru: Dolar neden başkanlık sisteminde üç katına çıktı? İktidara nazaran dış güçlerin “atakları” yüzünden. “Faiz lobisi”, “İngiliz derin devleti”, “Asimetrik finansal ultra hükmî organizma”, Rockefeller Ailesi yahut Illuminati… Seç beğen al. Bir haltlar karıştırdılar, doları yükselttiler.
Bunlara bu sitenin okurları ortasında inanan elbette yoktur; Adalet ve Kalkınma Partisi’nin seçmenleri ortasında dahi inanan çok az kişi kaldı herhalde. Doların başkanlık sisteminde 4.5 TL’den 15 TL’ye çıkmasının sebebi Rockefeller Ailesi yahut Illuminati değil, iktidarın uyguladığı yanlış iktisat politikalarıydı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan yüksek faizin bütün kötülüklerin anası olduğunu, faizin neden, enflasyonun sonuç olduğunu tekraren söyledi. Merkez Bankası durumdan görev çıkarıp siyaset faizini indirdikçe indirdi. (2019 ve 2020’de yüzde 24’ten yüzde 8.25’e, geçen yıl yüzde 19’dan yüzde 14’e…)
Politika faizi (Ve bankaların mevduat faizi) enflasyonun altına inince vatandaş dolara, Euro’ya, altına kaçtı. Yabancı yatırımcı da yeniden birebir nedenle Türk Lirasını terk etti. Başkanlık sisteminde yaşanan üç kur krizinin sebebi buydu.
İktidar son deva olarak geçen Aralık’ta kur muhafazalı mevduatı getirdi. Ancak bunun da bir deva olmadığı açık. Zira dolardaki tırmanış tahminen bir müddet için denetim altına alınsa da enflasyon artmaya devam ediyor. TL’de kalmanın bir cazibesi yok.
Üstelik kur muhafazalı mevduat şimdiden Hazine’nin sırtına 15 milyar TL yükledi. Yıl sonunda 100 milyar TL’ye yakın bir maliyet doğurması bekleniyor. Merkez Bankası para basacak, basınca enflasyon daha da artacak. Bu yolun sonu üç haneli enflasyona çıkıyor.
Türkiye enflasyonla çaba için er geç öteki ülkelerin yaptığını yapmak zorunda. Diğer ülkeler ne yapıyor? Faizi artırıyorlar, kemer sıkıyorlar ve yapısal ıslahatlar yapıyorlar.
Söylemesi kolay, yapması sıkıntı. Zira yüksek faiz, yüksek işsizlik demek. En azından bir müddet için. Beşerler ekonomiyi düzeltmeniz için size oy verecek, siz enflasyonu indirmek için faizi artırıp işsizliğin daha da yükselmesine neden olacaksınız. Ancak şayet bunu yapmazsanız da enflasyon düşmeyecek, mutfaktaki yangın sönmeyecek.
Ne yapmalı? Ders almak için klasik bir hadiseye, 1980’lerin başında Amerika’da enflasyonla uğraşa bakalım.
1970’lerin sonunda Amerika’da enflasyon yüzde 15’e yükselmişti. (Yüzde 1-2’lik enflasyona alışkın bir ülke için çok yüksek bir oran.) Sağcı Ronald Reagan kararlılıkla enflasyonun üzerine gitme vaadiyle lider seçildi. Amerikan Merkez Bankası enflasyonla çaba için siyaset faizini yüzde 20’ye çıkardı. Bunun tesiriyle işsizlik yüzde 10’a fırladı. (Yüzde 3-4’lük işsizliğe alışkın bir ülke için bu da çok yüksek bir oran.) Lakin enflasyon sahiden de düştü. Yeni başkanlık seçimi geldiğinde ise işsizlik de düşmüştü. Reagan, ekonomiyi düzelten lider olarak koltuğunu korudu.
Reagan Türkiye’nin müstakbel iktidarına ne kadar ışık fiyat, tartışılır lakin yeniden de ders açık: İktidara gelecek Hükümet’in hiç beklemeden acı ilacı içmesi gerekiyor.
Tabii faiz artırımı tek başına yetmez, devletin kemer sıkması, yani maliye siyasetlerinin devreye girmesi de kural. Yatırımlar azaltılacak, sert tasarruf tedbirleri alınacak. Bunlar da vatandaşın canını acıtacak cinsten kararlar.
Enflasyonun derinde yatan yapısal nedenleri de var. Ekili toprakların yıl be yıl azalması, çiftçinin köyleri terk etmesi, ziraî eserlerin kentlere ulaştırılması esnasında oluşan büyük fireler (Tarımsal eserlerin yüzde 25’inin fireye gittiği kestirim ediliyor)… Bunları çözmek için de vakit yitirmeden kolları sıvamak gerekli.
Bu da yetmez, enflasyon bekleyişlerini düşürmek de gerekli. “Biz enflasyonu yüzde 10’a düşüreceğiz” deseniz bile insanların beklentisini bir anda değiştirmeniz kolay değil.
Çalışanlar sizin gayenize nazaran değil AKP’den kalan yüksek enflasyona nazaran artırım istemeye, konut sahipleri kiraya geçmişteki enflasyon kadar artırım yapmaya devam edecek.
2023’te iktidara gelecek yeni hükümeti enflasyonda bir enkaz bekliyor. Tereddüt ve vakit kaybı mutfaktaki yangının sürmesine, büyük bir hayal kırıklığına neden olacak.
Şimdiden uyaralım.
