Merkez Bankası’nda ilgili uzmanların yüzde 70’i de aşacak bir enflasyon görünümü olduğuna dair idareye rapor sundukları konuşuluyor. Resmi enflasyon şu anda yüzde 54’ün üzerinde. Ekonomistler ve yatırım kuruluşlarının varsayımı, yüzde 60’ı da aşıp orada tepe yapacağı tarafındaydı. Ancak Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bütün hesapları değiştirdi. Petrolün varil fiyatı 130 dolara kadar yükseldi. Savaşın uzaması ve Amerika’nın Rusya’ya koyduğu petrol ambargosunun yayılması durumunda 200 dolara yükseleceği konuşuluyor.
Uluslararası piyasalarda yaşanan fiyat artışı içeride akaryakıta, motorine anında yansıyor. Türkiye’de akaryakıt fiyatı şöyle belirleniyor: İtalya piyasasındaki (Cenova/Lavera) 95 oktan akaryakıt ve motorin için yayımlanan günlük fiyatların ortalaması, Merkez Bankası’nın dolar satış kuru üzerinden TL’ye çevriliyor. Buna ÖTV (Özel tüketim vergisi) ve EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) hissesi ekleniyor.
Benzine, mazota neden artırım üzerine artırım geldiği bu formülden aşikâr. Zira hem dünyada petrol fiyatı artıyor hem dolar yükseliyor. Üzerine bir de vergi biniyor…
Ekonomi idaresinin dünyadaki petrol fiyatını belirleme talihi yok. Dolar/TL’de yapabilecekleri de sonlu. Fakat vergi, kendi elinde.
Nitekim devlet bu yıla kadar “eşel-mobil sistemi” gereği petrol fiyatındaki yükselişi içeriye yansıtmamak için ÖTV’den feragat ediyor, gelen artırım kadar vergiyi indiriyordu. Artık neden yapmıyor?
Eşel-mobil sistemi 2017 ile 2021 ortasında üç buçuk yıl uygulandıktan bu ayın başında kaldırıldı. Petrol fiyatlarındaki artışlar anında pompa fiyatına yansıtılmaya başlandı. Neden?
Bir de KDV var. Motorinde şu anda 2.055 TL ÖTV olduğu hesaplanıyor. KDV ise 3.285 TL. Yani fiyat artışından ötürü KDV, ÖTV’yi aşmış durumda! (Her gün artırım geldiği için sayılar değişmiş olabilir lakin işin özü tıpkı.)
Kısa müddet evvel temel besin eserlerinde KDV yüzde 8’den yüzde 1’e çekildi. Akaryakıtta ise KDV yüzde 18. Petrol fiyatı arttıkça (yüzde olarak hesaplandığı için) devletin KDV geliri katlanarak artıyor.
Devletin akaryakıttan elde ettiği vergi geliri az para değil. Ancak kamu-özel işbirliği projeleri kapsamında verilen araç, yolcu, hasta garantileri için müteahhitlere yapılan ödemeler ya da Kanal İstanbul’a yapılmak istenen yatırım da az para değil.
İktisat kıt kaynakların nasıl dağıtılacağını inceler, iktisada giriş derslerinde bunu öğretirler. Kıt kaynaklar nasıl yönetilir? Sonuçta iş gelip siyasi tercih sorununa dayanır.
Kamu-özel işbirliği projelerinin ödemelerini TL’ye çevirmeyi reddederken akaryakıtta eşel-mobil sistemini geri getirmek, vatandaşın ödediği KDV’ye artırım üzerine artırım yapmak siyasi bir tercihtir.
Peki fakat bu iktisadi açıdan hakikat bir tercih midir? Akaryakıt ve motorinin Türkiye İstatistik Kurumu’nun hesapladığı tüketici enflasyonunda önemli yükleri var. Yani petrol fiyatındaki artış enflasyonu direkt etkiliyor.
Üstelik petrolün enflasyondaki hissesi akaryakıt ve mazot fiyatından ibaret değil. Örneğin enflasyonda tartısı yüzde 0.8’den fazla olan domatesin fiyatında da mazotun önemli hissesi var. Zira çiftçi mazot kullanıyor. Antalya’da üretilen domates İstanbul’a mazot kullanan kamyonla getiriliyor. Akaryakıta, mazota ÖTV’yi tekrar bindirmek, enflasyon yangınının üzerine körükle gitmek demek.
İktidar yetkilileri, “Biz burada bütçe yönetiyoruz, vergileri nasıl indirelim?” diye itiraz edecektir. Ne demiştik, iktisadın işi, kıt kaynakların idaresidir. Devletin kıt kaynakları kamu-özel işbirliği projelerinin müteahhitlerine mi aktarılacak, halka mı, soru bu.
“Ama o vakit Londra’da tahkim mahkemesine masraflar.” Gitsinler. Türkiye en azından şu fırtınayı atlatacak kadar vakit kazanır.
Fakat elbette kamu-özel işbirliği projeleri yetmez, akaryakıttaki artırımları vergiden karşılamak için devletin çok önemli halde kemer sıkması da gerekir.
Cumhurbaşkanlığı milyar dolarlık uçaklarını, bürokratlar da Alman makam otomobillerini satarak başlayabilir.
Türkiye, otomotivde dünyada kelam sahibi ülke haline geldi; Bursa’da, Adapazarı’nda, Kocaeli’de üretilen arabalar Avrupa’ya, Amerika’ya ihraç ediliyor.
Amerikalıların bindiği yerli arabaya Türkiye’nin bürokratları neden binmesin? Rahatları, vatandaşın mutfağındaki yangından daha mı değerli?
