Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, bugün İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog ile görüşecek. Beştepe’deki Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde devlet merasimi ile karşılanacak Herzog, Cumhurbaşkanı Erdoğan ile bir ortaya gelecek.
İsrail Başbakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı ofisleri uyumunda düzenlendiği belirtilen ziyaret sırasında iki başkan, “İsrail-Türkiye alakaları, iki devlet ve halkları ortasında çeşitli alanlarda iş birliğini genişletme potansiyeli de dahil olmak üzere çeşitli ikili konuları” görüşecek.
İsrail-Türkiye ilişkileri
Türkiye, 14 Mayıs 1948’de ilan edilen İsrail devletini, 28 Mart 1949’da tanıdı. Tel Aviv idaresini tanıyan birinci ülkelerden biri olarak Türkiye, münasebetlerini karşılıklı çıkar, insan hakları ve ülkelerin egemenlik haklarına hürmet temelinde şekillendirdi. Münasebetlerdeki iniş-çıkışlar büyük ölçüde İsrail’in Filistin’e yönelik hareketlerinden kaynaklandı. Türkiye’nin İsrail nezdindeki diplomatik faaliyetleri 7 Ocak 1950’de elçilik olarak açılan Tel Aviv temsilciliğine birinci misyon şefinin atanmasıyla başladı.
Türkiye, Irak, İran, Pakistan ve İngiltere ortasında 1955’te kurulan Bağdat Paktı’nın, İsrail tarafında telaşla karşılanması, Tel Aviv-Ankara çizgisine olumsuz yansıdı. Mısır’ın Süveyş Kanalı’nı ulusallaştırması üzerine Süveyş Kanalı’nda payları bulunan İngiltere ve Fransa ile bâtın görüşmeler yürüten İsrail’in, 29 Ekim 1956’da Mısır topraklarına asker çıkarmasını Türkiye protesto etti.
İki ülke ortasındaki bağlar, 26 Kasım 1956’da maslahatgüzarlık düzeyine indirilirken, durumun eski haline dönmesi için ortadan 7 yıl geçti.
1967 Arap-İsrail savaşı ortayı açtı
İsrail’in 1967’de Mısır’a ani akınıyla başlayan ve Doğu Kudüs’ü, Batı Şeria’yı, Sina Yarımadası’nı ve Suriye’deki Golan Tepeleri’ni işgal ettiği Altı Gün Savaşları’nda Ankara, Arap ülkelerinden yana tavır aldı. Türkiye, İsrail’in Golan ve Kudüs dahil işgal ettiği yerlerden çekilmesini istedi.1970’lerde ikili bağlara soğukluk hakim oldu.
Mescid-i Aksa’nın 1969’da kundaklanmasının akabinde 1975’te BM Genel Kurulu’nda “Siyonizmin bir çeşit ırkçılık olduğu” tarafındaki karar tasarısına Ankara’nın dayanak vermesine ve Filistin Kurtuluş Örgütü’nü tanımasına, İsrail reaksiyon gösterdi.
İkili bağlar, 1 Ocak 1980 prestijiyle büyükelçilik düzeyine yükseltildi. 30 Temmuz 1980’de İsrail’in Doğu Kudüs’ü ilhak ve Kudüs’ü ebedi başşehir ilan etmesi üzerine Türkiye, Kudüs Konsolosluğunu kapatarak, Tel Aviv’deki temsil düzeyini en alt seviyeye indirdi.
1986’da maslahatgüzar seviyesine çıkarılan münasebetler, bir yıl sonra başlayan Filistin İntifadası ve akabinde Türkiye’nin 15 Kasım 1988’de bağımsızlığını ilan eden Filistin devletini tanıması ile sakinlik periyoduna girdi.
Diplomatik temsilin büyükelçilik düzeyine kavuşması ise 6 yıl sonra mümkün oldu.
90’larda yakalanan ivme
Türkiye’nin, İsrail’in BM’de temsilini yasaklayan 1989 tarihli karar tasarısına ret oyu vermesi ilgilerde yumuşama sürecini başlattı. Bu ortada, Madrid Konferansı’yla başlayan Ortadoğu barış süreciyle Arap-İsrail tansiyonundaki tansiyon azalma eğilimine girdi.
1991’de Filistin ve İsrail, Ankara’daki temsilciliklerini büyükelçilik seviyesine yükseltti. Bu adımı, Türkiye’nin Kudüs’teki başkonsolosluk faaliyetlerinin başlaması izledi.
Taraflar 1994’te güvenlik, 1996’da askeri alanda eğitim ve iş birliği muahedesi imzaladı. Savunma endüstrinde iş birliği ve hür ticaret mutabakatlarının akabinde Türkiye, İsrail ve ABD donanmaları 1998’de Akdeniz’de ortak tatbikat düzenledi.
1990’larda Ortadoğu barış süreciyle gelen havanın da tesiriyle gelişen Türkiye-İsrail münasebetleri, devrin Başbakanı Ariel Şaron’un tavrı nedeniyle bozuldu. Şaron’un Filistinlilere karşı epeyce sert bir siyaset izlemesi, Türkiye ile ilgilerini de bozdu.
Beş yıl sonra münasebetlerin güzelleştirilmesine yönelik adımlar atıldı. Periyodun Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ve Başbakan Erdoğan 4 ay ortayla İsrail ve Filistin’i ziyaret etti.
İsrail’in 12 Temmuz 2006’da Lübnan’a ve 27 Aralık 2008’de Gazze Şeridi’ne saldırması, Türkiye’den büyük reaksiyon aldı.
‘One minute’ diplomasisi
2009 yılı başında Davos’ta düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’ndaki bir oturumda eski İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres’in Gazze akınlarını yasallaştıran kelamları ve diplomatik hudutları ihlal eden davranışı karşısında devrin Başbakanı Erdoğan, yansısını gösterdi. Erdoğan’ın milletlerarası kamuoyunda “one minute” çıkışı olarak hatırlanan reaksiyonu, tüm dünyada gündem oldu.
Erdoğan’ın Peres’e “Sesinin benden çok yüksek çıkması bir suçluluk psikolojisinin gereğidir. Öldürmeye gelince siz öldürmeyi çok uygun bilirsiniz. Plajlardaki çocukları nasıl öldürdüğünüzü nasıl vurduğunuzu çok düzgün biliyorum” kelamlarıyla verdiği karşılık ve “Davos benim için bitmiştir” diyerek oturumu terk etmesi uzun mühlet gündemde kaldı.
2009 sonbaharı ve 2010 başlarında İsrail’in Türkiye’de yayımlanan kimi dizilerde kendisine düşmanlık yapıldığı gerekçesiyle Dışişleri Bakanlığına çağrılan Türk Büyükelçisi’ni alçak koltukta oturtma nezaketsizliğinden dolayı iki ülke ortasındaki tansiyon tekrar yükseldi.
Mavi Marmara olayı
31 Mayıs 2010’da gerçekleşen Mavi Marmara katliamı münasebetlerdeki en büyük kırılma noktalarından oldu.
İsrail, Gazze’ye yönelik ablukayı delmek üzere insani yardım götüren konvoya memleketler arası sularda müdahale etti. Gemide 9 Türk vatandaşı katledildi. Ağır yaralanan 1 vatandaş da daha sonra hayatını kaybetti.
Türkiye, olayın akabinde Tel Aviv Büyükelçisi’ni geri çekerken, İsrail’den derhal özür dilemesini, kurbanların ailelerine tazminat ödemesini ve Gazze’deki ablukayı kaldırmasını istedi.
İsrail’in adım atmaması üzerine Türkiye ilgileri minimum düzeye indirdi. Diplomatik temsili maslahatgüzar düzeyine düşürdü ve tüm askeri muahedeleri askıya aldı.
Normalleşme süreci
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, 22 Mart 2013’te Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ı telefonla aradı. Mavi Marmara katliamındaki can kayıpları ve yaralanmalardan dolayı İsrail ismine Türk halkından özür diledi.
Türkiye ile İsrail ortasında “Tazminata Ait Tarz Mutabakatının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı”, 20 Ağustos 2016’da TBMM Genel Şurasında kabul edildi.
İsrail, üzerinde mutabık kalınan Mavi Marmara olayında yakınlarını kaybeden ailelere ödenecek 20 milyon dolarlık tazminatı Eylül 2016’da Türkiye’ye gönderdi.
İki ülkenin mutabık kaldığı bir öbür başlık olarak, Gazze’ye yönelik yaptırımların hafifletilmesi ve insani şartların uygunlaştırılması kapsamında, Türkiye’nin gönderdiği insani yardımlar Gazze’ye ulaştırıldı.
Trump’ın Kudüs kararı ve Gazze saldırıları
Eski ABD Lideri Donald Trump‘ın 6 Aralık 2017’de Kudüs’ü “İsrail’in başkenti” olarak tanıması ve ülkesinin Tel Aviv’deki büyükelçiliğini 14 Mayıs 2018’de resmen Kudüs’e taşıması bölgede infiale yol açtı.
Abluka altındaki Gazze hududunda, ABD’nin büyükelçiliğini Kudüs’e taşıması ve İsrail’in kuruluş yıl dönümünün 70. yılını protesto etmek için şovlar düzenlendi.
Gösterilere müdahale eden İsrail askerlerinin hücumlarında 60’tan fazla Filistinli hayatını kaybetmiş, 3 binden fazlası yaralanmıştı.
Ankara, Gazze sonundaki olaylar nedeniyle İsrail’in tavrını protesto ederek, İsrail’in Ankara Büyükelçisi Eitan Naeh‘i Dışişleri Bakanlığına çağırdı ve bir müddet ülkesine dönmesini istedi.
Tel Aviv idaresi de misal bir adım atarak, Türkiye’nin Filistin nezdindeki Kudüs Başkonsolosu Büyükelçi Gürcan Türkoğlu’nu Dışişleri Bakanlığına çağırdı ve Türkiye’ye dönmesini istedi.
Erdoğan ile Herzog ortasında olağanlaşma adımları
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ile 7 Temmuz 2021’de misyona gelen yeni İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog ortasında gelişen diyalog, Türkiye ve İsrail ortasında tekrar olağanlaşma adımlarının atılmasını sağladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, 12 Temmuz 2021’de mevkidaşı Herzog ile telefon görüşmesi yaparak, vazifeye başlaması münasebetiyle tebrik etti.
Türkiye-İsrail münasebetlerinin, Ortadoğu’nun güvenliği ve istikrarı bakımından büyük ehemmiyet taşıdığını vurgulayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, iki ülke ortasında güç, turizm ve teknoloji başta olmak üzere türlü alanlarda yüksek bir iş birliği potansiyeli olduğunu tabir etti.
Herzog da 24 Temmuz 2021’de Türkiye’nin Tel Aviv Büyükelçiliğinin bir etkinliğinde görüntü konferans metoduyla yaptığı konuşmada, şunları söyledi: “Geçen günlerde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve bölgedeki başka başkanlar ile görüştüm. Eminim ki bir masa etrafında kahve eşliğinde toplandığımızda, bütün bölgemizi kültürel ve başka bahislerde iş birliğiyle daha uygun bir geleceğe taşıyabiliriz.”
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, 3 Şubat’ta Ukrayna’ya hareketinden evvel düzenlediği basın toplantısında, İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un mart ayının ortalarında Türkiye’yi ziyaret edeceğini belirtti. Erdoğan, “Bu ziyaretle bir arada ikili ilgilerimizi, geleceğe yönelik çok daha fazla bir tabana olumlu istikamette oturtmanın çabası içinde olacağız” dedi.
Son olarak İsrail Cumhurbaşkanı Herzog, geçen ay Covid-19 testi müspet çıkan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı telefonla arayarak geçmiş olsun dileklerini iletti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da Twitter hesabından yaptığı paylaşımda, “geçmiş olsun” dileğinde bulunan mevkidaşı Herzog’a teşekkür etti.
Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanlığından yapılan açıklamaya nazaran, 9-10 Mart’ta gerçekleşecek ziyaret sırasındaki görüşmelerde ikili münasebetler, tüm boyutlarıyla gözden geçirilecek.
İsrail Cumhurbaşkanı Herzog, 2008’den bu yana Türkiye’yi ziyaret eden birinci İsrailli başkan olacak.
Görüşmelerde Türkiye ile İsrail ortasındaki iş birliğinin geliştirilmesi için atılabilecek adımların ele alınmasının yanı sıra şimdiki, bölgesel ve memleketler arası sıkıntılarla ilgili fikir alışverişinde bulunulması öngörülüyor.
